د. ئازاد مورادیان بۆ گوڵان: هەر كاتێك رێژ ەی ژنان لە كاروباری سیاسی و بەڕێوەبردنی وڵاتدا كەم بێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت
د. ئازاد مورادیان بۆ گوڵان: هەر كاتێك رێژ ەی ژنان لە كاروباری سیاسی و بەڕێوەبردنی وڵاتدا كەم بێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت
November 13, 2012
گوڵان – كۆمەڵایەتی
د.ئازاد مورادیان، دەروونناس و پسپۆری كێشەی خێزانی و ئەندامی فەرمی رێكخراوی دەروونناسانی خێزان لە ئەمریكا، لەهەڤپەیڤینێكیدا لەگەڵ (گوڵان) تیشك دەخاتە سەر كۆسپە‌كانی بەردەم دەستەبەركردنی مافی یەكسانی ژن و پیاو لە كۆمەڵگەی كوردی و هاوكات چەندین رێكاری زانستی بۆ بنبڕكردنی دیاردەی توندوتێژی خێزانی دەخاتەڕوو.
- گوڵان: كۆسپە‌كانی بەردەم دەستەبەركردنی مافی یەكسانی ژن و پیاو بەگشتی لە كۆمەڵگەی كوردی چین؟
د. ئازاد مورادیان: نەك لە كۆمەڵگەی كوردی، بەڵكو لە گشت كۆمەڵگەی ئینسانی لەمێژووی كۆنەوە تا هەنووكە، ئەو بوارە زۆر ئاڵوگۆڕی بە‌سە‌ردا هاتووە، دەسەڵاتی پیاوسالاری بە هۆی
كارامە‌یی جەستەیی پیاوان لە بە‌ربە‌ركانێی سروشتدا جێگیركرا و بێ خواستی ژنان بەسەریاندا سەپێندراوە، بە هاتنی ئایینەكانیش پیاوان وەك یاسایەكی نافورمی دەستیان بە‌سە‌ر نەریتە ئایینی و كەلتوورییە‌كاندا گە‌رت و بە درێژایی میژوو توانییان نیوە‌ی كۆمەڵگە لە بەرژەوندی خۆیاندا بچە‌وسێننە‌وە. مە‌بە‌ستم لەم دە‌ستپێكە ئە‌وەیە كە پێویستە بزانین گۆڕانكاری لە ژیانی ژنان و یەكسانكردنی مافەكانیان لەگەڵ پیاو بەتایبەتی لە وڵاتانی گەشەنەكردوودا كارێكی ئاسان و ئاسایی نییە، ئەوە پێویستی بە‌دە‌یان ساڵ كار و پلانی بەردەوامی هوشیاركردنەوە هەیە، چونكە پێویستی بە گۆڕانكاڕی لە ژێرخانە بنە‌ڕە‌تییە‌كانی ئایین و كەلتوور هەیە. تە‌مە‌نی نە‌ریت، ئایین و كەلتووریش پتر لە سەدان ساڵە، هەربە‌و هۆیە‌وە، بەبێ كارو پلانی فرە‌لایە‌ن، زۆر دژوارە كە لە مەودایەكی كورتدا گۆڕانكارییەكی زۆری بە‌سە‌ردا بێت، بەڵام بە كە‌ڵكوە‌رگرتن لە‌یاسا، دەكرێت تا رادەیەكی زۆر نادادپەروەرییەكان كەم بكرێتەوە, واتە یاسا دەتوانێت مانایە‌كی نوێ بۆ هەڵسوكە‌وتی نێوان ژن و پیاو بدۆزێتە‌وە‌و بە كارێكی درێژخایە‌نیش بەختەوەری خێزانی زیاتر مسۆگەر دەبێت. لە یاسای خێزانیدا پێویستە ئەوە دەستنیشان بكرێت كە ژنان مافی ئە‌وە‌یان هەبێت بە ئارەزووی خۆیان هاوسەر گیری بكەن، دوور بن لە بەشوودانی بەزۆرەمڵی، مافی تە‌ڵاق و جیابوونە‌وە‌یان هەبێت و لە كاتی واشدا منداڵ بەپێی توانای دارایی دایك و باوك بە‌خێو بكرێت. نەك بە زۆر تەنیا بە باوكی بدرێت. یاسا دەبێت ە‌بە‌رژە‌وەندی منداڵەكە رەچاو بكات، نەك نە‌ریت و كەلتوور. هەروەها پێویستە یاسا لە دژی نەریتی چەندژنی بێت، كە سەدان كێشەی كۆمەڵایەتی لێدەكەوێتەوە.
- گوڵان: دیارە گۆڕانكاری ریشەیی لە ئایین و ئایینزاكانی كۆمەڵگەی ئایینیدا كارێكی دژوارە، گەر واز لەو رەهەندە بێنین، چ رێكارێكی دیكە هەیە كە بتوانێت مافی ئافرەتان لە كۆمەڵگەی كوردی دەستەبەر بكات؟
د. ئازاد مورادیان: وەڵامدانە‌وە بەو پرسیارە كارێكی ئاسان نییە، بەڵام وەك سەرەكیترین رێكار پێویستە پێشەكی گۆڕانكاری لە ئەندێشە و فكر و بۆچوونی پیاوان بەرامبەر بە مافی ژنان بكرێ، دە‌بێ ئەوەش بزانین كە پیاوان وەك نیوە‌ی كۆمەڵگە كە مە‌نفە‌عە‌تی تایبە‌تی خۆیان لە چە‌وساندنەوەی ژناندا دەبینن، بە‌ئاسانی دە‌ست لەو دەسكەوتەیان هەڵناگرن. پیاوان هەموو تایبە‌تمە‌ندی ژیانیان لە‌باری جەستەیی، دەروونی، خوشگوزرانی و هەروەها پایە‌و پلە و دە‌سە‌ڵات و پارە‌یان، لە داگیركردنی مافی ژناندا دیوە‌تە‌وە. بۆیە ژنانیش دەبێت وەك چینێك كە لە مێژوویەكی دوور و د‌رێژ لە تواناكانی خۆیان كە‌ڵكیان وە‌رنە‌گرتووە، بۆ دەستەبەركردنی مافە زەوتكراوەكانیان بێنە مەیدان و كاری بەردەوامی بۆ بكەن.- گوڵان: كۆمەڵگەی كوردی بۆ هوشیاری تاكەكەسی لەو بوارەدا چ خوێندنەوەیەكی بۆ دەكرێت و جیاوازی لەگەڵ وڵاتانی پێشكەوتوودا چییە؟
- د. ئازاد مورادیان: بێگومان كۆمەڵگەی كوردە‌واری بە‌تە‌واوی كۆمەڵگەیەكی تە‌عریف نەكراوە. زانیاری و لێكۆڵینەوە لە‌سە‌ر ئە‌م كۆمەڵگەیە زور كز و لاوازە، وەك پسپۆرێكی دەروونناس پێموایە چارەسەری كێشەكەو دۆزینەوەی رێگەچارە‌یە‌كی گونجاو، بەبێ پشتبەستن بە لێكۆڵینەوە و زانیاری باوەڕ پێكراو ئەستەمە. لەلایەكی دیكەوە ئێمە وەكو كورد لە بواری سیستمی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە دەبێت بزانین كە لە قۆناخی تێپە‌ڕكردنی سیستمی كۆن لەگەڵ (مودێڕنیسم)داین. لە زۆربەی وڵاتانی ئەورووپی فورم یان شێوازێكی دیاریكراو بۆ ئە‌م تێپە‌ڕكردنە هەیە. ئەوان زیاتر لە پێنج سەدەیە كە لە دە‌ورانی رونیسانس تێپە‌ڕیون، گەرچی هێشتا لە بنە‌ماكانی سە‌رەتاییدا سەبارەت بە‌مافی ژنان ماونە‌تە‌وە، بەڵام كاری بەرچاویشیان كردووە و زۆر قۆناخیشیان بڕیوە. بەڵام ئێمە وەكوو كۆمەڵگەی كوردی تا ئێستاش لە بە‌شێكی كوردستانی گەورە گیرۆدەی سیستمی عە‌شیرە‌تین، لە بە‌شێكی دیكەی هێشتا سیستمی كۆنی ئاغا و رە‌عیە‌تیمان هەیە، گەرچی لە بە‌شێكیش سیستمی كاری پیشەیی و سە‌رمایە‌داری و كارگە و كۆمپانیای پێشكە‌وتوومان هەیە، بەڵام بەگشتی زۆر قۆناخمان ماوە بۆ ئەوەی بتوانین لە بواری كەلتووری و نەریتی و كۆمەڵایەتییەوە گۆڕانكاری بەرچاو بكەین.
- مەودای نێوان سوننە‌ت و مودێڕنیسم زۆر بەرفراوان و دوورو درێژە. ئێمە زۆر شتی ناحە‌زمان لە كۆمەڵگەی كوردە‌واریدا هەیە. هاوكات وەك نە‌تە‌وە‌یەكی ژێردە‌ست كە ئێستا ئاسۆیەكی رووناكمان لە پێش چاودایە و هەرێمی كوردستان تا رادەیەك لەو بندەستییە رزگاركراوە، كەچی دەبینین زۆر جار تاك و لایەنی سیاسی بە ئیفرات و تە‌فریتی سیاسی و كۆمەڵایەتی كێشە دروست دەكەن. ئیتر بە چ چە‌شنێك ئە‌م كۆمەڵگەیە دە‌توانێ ئەو دە‌ورانی گوزارە تێپە‌ڕ بكات؟ لە بری ئەوە دەبوا بە هەموو لایەكەوە بە تاك و كۆی كۆمەڵگە و بە هەموو لایەنە حكوومی و ناحكوومییەكانیشەوە، كاریان بۆ ئەوە بكردایە كە مودێڕنیسم و باوەڕی پێشكەوتووانە خۆی بە سەر سیستمی كۆندا زاڵ بكات، كە پە‌شتی بە نە‌ریت و ئایین بەستووە. خۆنەهێشتنەوە لە ژێر تەوقی نەریتیدا شە‌ڕێكی نەرمی زانستییانەی گەرەكە كە گۆڕانكاری فكری دروست بكات، هەتا لەو نەریتە ناڕەواكان خۆمان رزگار نەكەین، ئەوا بەردەوام یان جاروبار ژنانی كوژراو لە نێو شە‌قام و كوڵان و دەشت و ناوماڵی بنە‌ماڵە‌كانی كورد، چ لە نێو هەرێمە كوردییە‌كان و چ لە كۆمەڵگەی كورد لە هەندران دەبینین.
- گوڵان: بۆ ئەوەی یەكسانی ژن و پیاو لە مافەكانیاندا بەرجەستە بكرێن، لە رووی زانستی دروونناسییەوە وەك پسپۆرێك لەو بوارەدا، چ رێكارگەلێك بۆ گۆڕانكاری لە سیستمی راهێنانی تاك و كۆمەڵگە پێشنیار دەكەی؟
-
د. ئازاد مورادیان: سایكۆلۆژی وەك زانستێك تایبە‌تمە‌ندی دە‌خاتە‌سە‌ر تاكە‌كە‌س و باوەڕی بە گۆڕانكاری تاكەكەسی هەیە، بەڵام كاتێك ئایین، كەلتوور، باری ئابووری و كومە‌ڵایە‌تی و هەروەها سیاسی كۆسپ دروست بكەن، دەبینین بە گۆڕانكاری تاكەكەسی گۆڕانكاری بەرچاو لە كۆمەڵگەدا نایێتە‌ئاراوە. لەو دۆخەدا تاك تەنانەت خە‌ونە‌كانیشی پە‌شت بەو نەریتە چەسپاوانەی ناو كۆمەڵگەكە دە‌بە‌ستێت.
- سەبارەت بە گۆڕانكاری لە سیستمی راهێنانی تاك و كۆمەڵگەش پێویستە پێشەكی ئامانجی بە‌رپرسانی سیاسی و كاربە‌دە‌ستانی وڵات گۆڕانكاریی ئەرێنی لە كۆمەڵگەدا بێت، گەر ئەو ئامانجەیان هەبێت، ئەوا بێگومان كاریشی بۆ دەكەن و بە پلانێكی د‌رێژخایە‌ن، سیستمی فێركردن و بارهێنان و راهێنانی تاك دەگۆڕن.
- دیارە مەبەست لە گۆڕانكاری ئەرێنی گەڕانەوە بۆ سیستمە كۆنەكان نییە، بەڵكو هەنگاونانە بەرەو سیستمێكی نوێ كە لەهەموو بوارێكدا دان بە یەكسانی هەر دوو رەگەزی (نێر و مێ)ی ژن و پیاودا بنێت. ئەوەش لە بونیادەوە دەبێت كاری بۆ بكەن، واتە هەر لە قۆناغەكانی سەرەتای خوێندنەوە، قوتابخانە دەبێت ناوەندێك بێت كە كوڕانی قوتابی فێربكات رێز بۆ كچان دابنێن و ئەوان وەك مرۆڤێكی هاوسە‌نگ و هاوشانی خۆیان چاو لێ بكەن، هەروەها دەبێت هەر دوو رەگەزەكە لە مەترسییەكانی توندوتیژی بەرامبەر بە یەكتری لە هەموو روویەكەوە ئاگادار بكەنەوە. تا منداڵ بزانێت توندوتیژی جەستەیی، نە‌فسی و دەروونی چییە و كاریگەرییە نەرێنییەكانی دەمارگیری، بێ بایەخكردنی یەكتر، بەگژیەكتردا چوون و بەكارهێنانی توندوتیژییان بۆ روون بكەنەوە. هاوكات دەبێت لە سیستمی نوێی پەروەردەدا منداڵ فێری ئەوە بكرێت كە بە پاڵپشتی یاسا بەرگری لە مافی خۆی و كەسایەتی خۆی بكات، كە لەم كاتەدا پێویستە پێشتر پڕۆژەیاسایەك بۆ ئەو بەرگریكردنە پەسەند كرابێت و یاسایەك هەبێت. هەروەها لەو سیستمە نوێیەدا دەبێت لە تایبە‌تمە‌ندكردنی كار و پیشە بو ژنان و پیاوان دووری بكرێت، واتە پێویستە هەركەسێك بەخواستی تاكەكەسی خۆی بەبێ هیچ جیاوازییەك پیشەكەی هەڵبژێرێت و ئاسانكاریشی بۆ بكرێت. نەك بۆ نموونە پەرستاری و مامۆستایی بۆ ژنان و فڕۆكەوانی و كەشتیوانی تەنیا بۆ پیاوان بێت. لە سیاسەتكردن و بەڕێوەبردنی وڵاتیش پێویستە هەردوو رەگەز رۆڵیان هەبێت.
- گوڵان: ئایا تێكەڵكردنی كچان و كوڕان لە هەموو قۆناغەكانی خوێندن تا چەند لەو ئامانجە نزیكمان دەكاتەوە؟
- د. ئازاد مورادیان: بێگومان زۆربەی بۆچوونەكانی پیاو بەرامبەر بە ژن لە ساڵانی سەرەتایی و ناوەندیی خوێندن دروست دەبن، بۆیە جیاكردنە‌وی قوتابخانەكان و تایبەتكردنی بە كچ یان كوڕ، زیانی زۆرەو هیچ سوودێكی نییە، زانیاری لە‌سە‌ر بنە‌ماكانی روانین لە مافی ژنان و بڕوابوون بە مافی هاوسە‌نگ، لە‌مە‌كتەبە‌كانە‌وە دەچێتە نێو كۆمەڵگە، بەمەش كاریگەری زۆری لە نەهێشتن و كەمكردنەوەی توندوتیژییەكان دەبێت.
- گوڵان: ئەی رۆڵی میدیا و رێكخراوەكانی ناحكوومی لەو بوارەدا چییە و دەبێت چی بكەن؟
- د. ئازاد مورادیان: رۆڵی میدیا لەو بوارەدا زۆر بەرچاوەو هیچی لە قوتابخانەكان كەمتر نییە. میدیا دەتوانێت بە‌هەموو چە‌شنێك و بە كەڵك وە‌رگرتن لە تواناكانی، لەهەموو روویەكەوە زانیاری و هوشیاری تەواو بە تاكی كۆمەڵگە بدات، پێویستە لە‌ڕێگەی فیلم و شانۆ، گفتوگۆ لەگەڵ كەسانی شارەزا و زانایانەوە یارمە‌تی سیستمی پەروەردە بدات، تەنانەت لەو بوارەدا ریكلامی زۆریشی بۆ بكات. رۆڵی رێكخراوە ناحكوومییە‌كانیش زۆر بە‌نرخە، كە بە پشتبەستن بە كەسایەتی خۆبە‌خە‌ش و بەو پەیوەندییانەی كە لەگەڵ خە‌ڵكدا هەیانە، ببنە‌پاڵپشتێك بو ئە‌م مە‌بە‌ستە، كە دەتوانن لە ئە‌زموونی سیستمی نێونە‌تە‌وی و دە‌ستكە‌وتە‌كانی ئەوان كەڵك وەربگرن، ئەوە خاڵێكی زۆر گرنگە كە دە‌بێ پێش هەموو لایەك حكومە‌ت رەچاوی بكات.
- گوڵان: بێگومان باری ئابووریی سەربەخۆی ئافرەتان، كاریگەری بەرچاوی لە دەستەبەركردنی مافەكانیاندا هەیە، لەو بوارەدا چ گۆڕانكارییەك لە‌سیستمی ئابووری – سیاسی كوردستاندا پێویستە بكرێت؟
- د. ئازاد مورادیان: ئە‌ركی سە‌رە‌كی دە‌وڵە‌تە كە هاوسە‌نگی و یەكسانی لە دابینكردنی كار و پیشە بۆ ژنان و پیاوان بەبێ جیاوازی دابین بكات. بێگومان ئەوەش لە بەرژەوندی خاوەن كار و بازاڕ و سوودی خاوەن سە‌رمایە‌دا نییە، بەڵام پەرلەمان بە‌دە‌ركردنی یاسایەكی تایبەت دەتوانێت بە‌ر لە بێ عە‌داڵە‌تی لەو بوارەدا بگرێت. حكومەتیش نابێت بێ پلان بێت، پێویستە بۆ بە‌هێزكردنی ژنان لە رێگەی كار و پیشە‌وە پلانی هەبێت. چونكە سە‌ربە‌خۆیی ئابووری لە‌ڕووی سایكۆلۆژییە‌وە ورە و هێزێكی باش بە ژنان دەبەخشێت. ئەگەر سەیری كۆمەڵگە بكەین، دەبینین بەتایبەتی ژنانی ماڵەوە بەهۆی نەبوونی ئابوورییەكی سەربەخۆ زۆرجار لە‌ژیانیاندا توندوتیژی بەرامبەریان قبووڵ دەكەن. بە‌داخە‌وە نەك لە كوردستان، بەڵكو لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا ڕێژە‌ی ژنان لە ناوەندی بڕیاردانی سیاسیدا كە‌مە. تا كاتێك رێژە‌ی ژنان لە كاروباری سیاسی و بەڕێوەبردنی وڵاتدا كەم بێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت. بە ئاوڕدانەوەیەك لە وڵاتانی ئیسكاندیناوی، وەك (سوئید، فینلاند، دانیمارك و نەرویج) دەبینین بە‌زیادبوونی رێژە‌ی ژنان لە‌كار و باری سیاسی و ئابووریدا رێوە توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر كەم بووە.
-
Source:http://www.gulan-media.com
-
به سوپاسیکی تایبه ت بو کاک سالار حیسامی ، بو هه مو زحمه تکانی
Posted on November 12, 2012, in Kurdish and tagged Azad Moradian, Domestic violance, كاروباری سیاسی, هەر كاتێك رێژ ەی, ژنان, Violance against Women, VOKRadio, ، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن, بۆ گوڵان, بەڕێوەبردنی وڵات, د. ئازاد مورادیان, زۆر دەبێت. Bookmark the permalink. 1 Comment.
Pingback: د. ئازاد مورادیان بۆ گوڵان: هەر كاتێك رێژ ەی ژنان لە كاروباری سیاسی و بەڕێوەبردنی وڵاتدا كەم بێت، توندوتیژی بەرامبەر بە ژن زۆر دەبێت، توندوت