Daily Archives: June 9, 2019
كۆسپه‌كانی ئایین له سه‌ر ڕێگای كوردایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی
كۆسپه‌كانی ئایین له سه‌ر ڕێگای كوردایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
٩ی مانگى ژوئن ٢٠١٩ی زایینى
ئایین و نه‌ته‌وه دوو بابه‌تی سه‌ره‌كی و جیاواز كه هه‌موو كات به‌رانبه‌ر یه‌كتری و دژی یه‌كتری ڕاوه‌ستاون و جاری وا هه‌یه دژی یه‌كتر و بگره وه‌كوو كۆسپ و له‌مته‌رێك بوونه‌ته هۆی به لاڕێدا بردنی خه‌بات و بزووتنه‌وه‌یه‌كی ڕه‌وا كه سه‌ركه‌وتن و داهاتی چاكی لێ به‌دی ده‌كرا.
له سه‌ره‌تای دامه‌زرانی شارستانییه‌ت و به‌رفراوانی نه‌ته‌وه‌كان ئایین وه‌كوو كوسپ و ڕێگرێك بووه‌ته هۆی په‌ره‌نه‌ستاندن و لاوازی نه‌ته‌وه‌كان و له‌م نێوانه‌دا كورد وه‌كوو كۆنترین نه‌ته‌وه‌ی مێژوو و خاوه‌ن شارستانییه‌تێكی جوان و ڕێك و پێك و ناوچه و میزوپۆتامیایه‌كی به‌رچاو زیاتر له نه‌ته‌وه‌كانی دیكه بووه‌ته قۆربانی نه‌ته‌وه و بیر و بڕوا دواكه‌وتووه‌كانی نه‌ته‌وه‌كه‌ی و دواكه‌وتوویی و دووبه‌ره‌كی و بگره ده‌یان شه‌ڕی براكوژی له نێوان خۆیان دا.
سه‌لاحه‌دینی ئه‌ییووبی وه‌كوو سه‌رۆك عێلێكی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و ده‌ست رۆیشتوو زنجیره میرایه‌تی ئه‌ییووبیانی له وڵاتی میسر پێك هێنا به‌ڵام ته‌نانه‌ت جارێك دوای مافی كوردی نه‌كرد و دیفاعی له مافی ڕه‌وای نه‌ته‌وه‌كه‌ی نه‌كرد و ته‌نانه‌ت له گه‌ڵ ئه‌فسه‌ره پایه‌به‌رزه‌كانی سۆپاكه‌ی كه زۆربه‌یان كورد بوون به زمانی عه‌ره‌بی ئاخافتنی كردووه و قه‌ت شانازی به كورد بوونی نه‌كردووه و هه‌موو جارێك باسی له‌وه كردووه كه ئه‌و مۆسۆڵمانێكی كورده كه واته خزمه‌تی ته‌نیا به ئایین و مه‌زهه‌ب كردووه و هیچ دڵسۆزییه‌كی بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆی نه‌بووه.
زۆرن ئه‌و كه‌سانه‌ی له درێژایی مێژوو له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی بیر و بڕوای ئایینی و تێكه‌ڵ به ئیسلام و مه‌زهه‌بیان بووه به‌ڵام ئاستی نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستیان هه‌موو كات له سه‌ر ئایینه‌كه‌یان بووه بۆ وێنه نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌د وه‌كوو هه‌مووان ئاگادارن و خزمه‌تی به‌ڕێزیان له ئاست نه‌ته‌وه‌كه‌یان بۆ ساڵانێكی زۆر پایه‌داره و ئه‌مێنێته‌وه له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئایینی له دایك بووه و په‌روه‌رده كراوه به‌ڵام مێژوو هه‌تا هه‌تایه شانازی به بوونی وه‌كوو كه‌سێكی نیشتمانپه‌روه‌ر ئه‌كات و ناوی به‌رزیان هه‌تا هه‌تایه وه‌كوو ئه‌ستێره‌یه‌كی پرشنگدار ئه‌دره‌وشیته‌وه. دوابه‌دوای سه‌ركه‌وتنی بزووتنه‌وه‌ی گه‌لانی بنده‌ستی ئێران و هاتنه سه‌ر كاری ڕژیمی كۆماری ئیسلامی ئیسلامی ئێران له ساڵی ١٢٥٧ هه‌تاوی به یارمه‌تی و ئه‌مه‌گداری نه‌ته‌وه‌ی كورد وه‌ك ئاگادارین ڕێبه‌ری ئایینی ئه‌وان خۆمه‌ینی خوێن ڕێژ فه‌رمانی خه‌باتی دژی كوردان ڕاگه‌یاند و ئه‌وانی به نه‌ته‌وه‌یه‌كی دژی بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌واكه‌ی ناودێر كرد له هه‌مان كاتدا و دوابه‌دوای رێگه‌پێنه‌دانی رێبه‌رانی گه‌لی كورد بۆ ئه‌نجۆمه‌نی پاڕله‌مانی ئه‌و ولاته و فه‌رمانی كوشتن و ئازاردانیان شه‌ڕێكی قورسی ٢٨ ڕۆژه له گه‌ڵ رژیمی جه‌نایتكاری خۆمه‌ینی له نێوان ئه‌وان و ئۆپۆزیسیونی پارته دژبه‌ره‌كانی ئه‌و رژیمه له شاری سنه سه‌ر به رۆژهه‌ڵاتی كوردستان هاته ئاراوه كه جه‌ماوه‌ری كوردستان و پێشمه‌رگه گیان له سه‌رده‌سته‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كورد به‌ربه‌ره‌كانی و خۆڕاگرییه‌كی چاكیان له خۆیان نواند هه‌تا له ئاكام دا به پێشنیاری ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی بڕیاری وتووێژ درا له نێوان ئه‌نجۆمه‌نی بززوتنه‌وه‌ی ئێران و ڕێبه‌رانی گه‌لی كورد پێك هاتوو له نه‌مر شێخ عێزه‌دین حۆسه‌ینی و شه‌هید دوكتور قاسملوو و سه‌ڵاحی مۆهته‌دی و چه‌ن كه‌سی دیكه و ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده ڕێبه‌ری گرووپی ئایینی مه‌كته‌بی قورعان كه خۆیان وه‌كوو هێزێكی ئایینی شوڕشگێری و نوێنه‌ری مه‌زهه‌بی سوننه و كورد ده‌ناساند. له لایه‌كی دیكه‌ش ره‌فسه‌نجانی، به‌هه‌شتی وتاڵه‌قانی وه‌كوو نوێنه‌رانی شوورای بزووتنه‌وه‌ی كۆماری ئیسلامی رژیمی ئێران هاتنه ناوشاری سنه و ئاماده‌ی دانیشتن و كۆبوونه‌وه بوون له گه‌ڵ نوێنه‌رانی گه‌لی كورد بۆ چاره‌سه‌ری گرفته‌كان و دانی مافه ڕه‌واكانی نه‌ته‌وه‌ی كورد به‌و گه‌له چه‌وساوه و سته‌م لێكراوه. به وته‌ی شایه‌د حاڵێك رێزدار دوكتۆر حۆسه‌ین خه‌لیقی كه خۆی وه‌كوو به‌شداری كۆبوونه‌وه‌كه بووه و دواتری وه‌كوو بیره‌وه‌ریه‌ك باسی لێده‌كا و ده‌یگێڕێته‌وه ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده‌ی وه‌كوو كه‌سێكی خه‌یانه‌تكار پێش ئاماده‌بوونی نوێنه‌رانی گه‌لی كورد له گه‌ڵ به‌رپرسانی رژیمی ئێران كۆبوونه‌وه ئه‌كات و ئه‌بێته به‌ربه‌ستێك بۆ به ئاكام گه‌یشتنی كۆبوونه‌وه‌ی دووقۆڵی گه‌لی كورد و نوێنه‌رانی ئه‌نجۆمه‌نی رژیمی ئێران و دواتریش له چه‌ن شوێن و جێگای جوربه‌جۆر هه‌موو كات ده‌ست له سه‌ر گیرفانی ده‌كوتێ و ده‌ڵێت خۆدمۆختاری له گیرفانماندایه و هیچ به‌ربه‌ستێك نه‌ماوه به‌ڵام له ڕاستی دا داهاتی به‌رگری قاره‌مانانه‌ی 28 رۆژی گه‌لی كورد و جه‌ماوه‌ری نیشته‌جێی شاری سنه‌ی زۆر هه‌رزان به لایه‌نی داگیركه‌ر دۆڕاند و دواتریش وه‌كوو خۆی له به‌ڵگه و نووسراوه‌كانی دا له كتێبی ده‌رباره‌ی كوردستان باسی ده‌كات چه‌ندی جار وه‌بیری ده‌سه‌ڵاتدارانی هێناوه‌ته‌وه كه چه‌كی و چۆڵی پێشمه‌رگه‌ی كوردستانی ته‌سلیمی پاده‌گانه سه‌ربازیه‌كانی رژیم كردووه و ئێستا به‌رپرسانی رژیم له شاره كورده‌كان فیشه‌كی پێ ناده‌ن بۆ به‌رگری له سنووره‌كانی به وته‌ی ئه‌وان ئێران و به‌رگری دژی گه‌لانی ناڕازی بزووتنه‌وه‌ی كۆماری ئیسلامی. دواتر جه‌ماوه‌ری دانیشتووی كوردستان به ڕق و كینه‌یه‌كی زۆره‌وه ئه‌و درووشمه‌یان دووپات ئه‌كرده‌وه: “ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده – ڕه‌نجی كوردی به با دا” و ده‌یان درووشمی هاوشێوه‌ی دیكه.
له به‌شێك له كتێبی “كورده‌كان چی ده‌ڵێن” له نووسینی قادر عه‌بدوڵا كه هاوكات بووه له گه‌ڵ هه‌وڵه بێ ئاكامه‌كانی ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌ڵات له ناوچه كوردنشینه‌كانی كوردستانی رۆژهه‌ڵات نووسه‌ر باس له‌وه ده‌كات و ده‌ڵێت : ده‌وڵه‌تی ئێران هه‌موو ناوچه كوردنشینه‌كانی له ورمێ هه‌تا سنه كردووه‌ته سێ پارچه و هه‌ر پارچه‌یه‌كی داوه‌ته ده‌ست بوونه‌وه‌رێكی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی ده‌ركه‌وته له تووره‌كه‌ی ئێمپریالیزم. بوونه‌وه‌ری یه‌كه‌م كه‌سێكی به‌ختگه‌ڕاوه‌یه به ناوی ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده كه گه‌لی كورد به گشتی نه‌فره‌تیان لی هه‌یه و لێی بێزارن، ئه‌م كه‌سه كه ده‌وڵه‌ت پێی ده‌ڵێت عه‌للامه به واتی زانا و مامۆستا بڕی حه‌وت سه‌د بۆ هه‌شت سه‌د كه‌سی چه‌قۆكێش و شه‌قاوه و بێكار و برسی له ده‌وری خۆی كۆكردووته‌وه و مانگانه بڕی هه‌زار و حه‌وسه‌د هه‌شت سه‌د تمه‌نیان پێ ئه‌دات و به ناوی لایه‌نگری كۆماری ئیسلامی له سنه تا سه‌رده‌شت سنووره‌كانی دژ كرده‌وه‌ی پارته كوردییه‌كان بۆ كۆماری ئیسلامی پاراستووه و بووه‌ته به‌ره‌نگاری حیزبه چه‌كداره‌كان و جه‌ماوه‌ری ناڕازی كوردستان.
دواتریش وه‌كوو ئاگادارین به هۆی سه‌ره‌ڕۆیی و داواكارییه‌كانی له رژیمی ئێران كه‌وته به‌ر ڕق و كینه و كه‌م مه‌یلی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌و رژیمه و بۆ ماوه‌ی ساڵانێكی زۆر حۆكمی به‌ندكران و ئه‌شكه‌نجه‌ی به سه‌ر دا سه‌پا و دواتریش دوای ئه‌شكه‌نجه‌یه‌كی زۆر گیانی له سه‌ر خزمه‌ت به رژیمی ئێران دانا به‌ڵام به داخه‌وه په‌یڕه‌وان و دواكه‌وتووانی ئایینه‌كه‌ی رۆژ له گه‌ڵ رۆژ ته‌شه‌نه‌یان كردووه و بوونه‌ته مه‌ترسییه‌كی گه‌وره بۆ دوا رۆژی نه‌ته‌وه‌ی كورد له رۆژهه‌ڵاتی كوردستان و ئه‌گه‌ری به لاڕی دابردنی چه‌ن سال خه‌بات و ره‌نج و تێكۆشان و چه‌ند هه‌زار شه‌هید و گیانبه‌ختكردوو.
له باشووری كوردستانیش گرووپه‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسلامی و بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی و ده‌یان گرووپ و تاقمی هاوشێوه به رێبه‌رایه‌تی كه‌سانێكی وه‌كوو عه‌لی باپیر و مه‌لا كرێكار بوونه‌ته كوسپ و رێگر له ڕێگای خه‌باتی گه‌لی كورد و زۆر جار له سه‌ر بڕوا ئایینیه‌كانیان خه‌یانه‌تیان به جه‌ماوه‌ر و پێشمه‌رگه‌كانی پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان نیشته‌جێی باشوور كردووه وه‌كوو خه‌یانه‌تی عه‌لی باپیر و هێنانی كۆمه‌ڵێكی زۆری به‌رچاوی چه‌كدار و پاسدار بۆ سه‌ر باره‌گاكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران و چاوساغی كردنیان له ساڵه‌كانی سه‌ره‌تای سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی كوردانی باشوور به سه‌ر هێزه‌كانی رژیمی به‌عسی عێراق و ئازاد كردنی ئه‌و پارچه‌ی كوردستان.
به داخه‌وه له ئێستاش دا به‌رته‌سكی بیركردنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كورد له هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان بووه‌ته هۆی پێكهاتنی ده‌یان گرووپی ئیسلامی تۆندئاژۆ وه‌كوو ئه‌نساری ئیسلام و ئه‌نساری سۆننه و سه‌له‌فی و ده‌یان گرووپی هاوشێوه هه‌ر بۆیه‌ش گرووپه تێرۆریستیه‌كانی وه‌كوو ئه‌لقاعیده و داعیش زۆر به ئاسانی خۆیان ئه‌خزێننه ناو كۆمه‌ڵگا و جه‌ماوه‌ر و جێگای خۆیان ئه‌كه‌نه‌وه و بیر و بڕوا پیسه‌كانیان له دڵی كۆمه‌ڵگا دا جێگر ئه‌كه‌ن و ئه‌بنه كۆسپ و به لاڕێدابردنی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌كه‌مان و زۆر جار خوازراو یان نه‌خوازراو خزمه‌ت به دوژمن و رژیمه داگیره‌كه‌ره‌كانی وڵاتانی بنیده‌ستی هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان وه‌كوو ڕژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران و رژیمی به‌شار ئه‌سه‌د له وڵاتی سووریه.
ئه م نوستراوه ده توانن بۆ فۆرمه تى پى دى اف دابه زینێن
: كۆسپه‌كانی ئایین له سه‌ر ڕێگای كوردایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی
World Bank: Iran Likely to Suffer Worse Recession Than Previously Thought
World Bank: Iran Likely to Suffer Worse Recession Than Previously Thought
June 05, 2019 7:40 PM
Michael Lipin
By: Michael Lipin
WASHINGTON —The World Bank says Iran is likely to experience an even worse recession this year than previously thought, as U.S. sanctions largely choke off oil exports that have been Tehran’s main revenue source.
In its latest Global Economic Prospects report published Wednesday, the Washington-based institution that provides loans to countries said it expects Iran’s Gross Domestic Product to shrink by 4.5% this year, a steeper contraction than its earlier estimate of negative 3.6% GDP growth for 2019.
“The oil industry is an important part of Iran’s economy, and its oil production is clearly going to drop because of the new U.S. sanctions,” said Patrick Clawson, research director for the Washington Institute for Near East Policy, in a VOA Persian interview on Wednesday.
The Trump administration imposed a total, unilateral ban on Iranian oil exports on May 2 as part of its campaign of “maximum pressure” on Iran to negotiate an end to its perceived malign behaviors. It had issued sanctions waivers to eight of Iran’s oil customers in November to allow them to keep importing Iranian crude for six months, but later said it would not renew those waivers and would require those customers to reduce such imports to zero.
U.S. economist Steve Hanke of Johns Hopkins University in Baltimore told VOA Persian in another Wednesday interview that Iran’s internal economic problems also are to blame for its worsening recession. “Iran is very corrupt, has very little economic freedom, and it’s hard to start a business there because Iran is not really a free market or liberal economy,” Hanke said.
Transparency International, a Berlin-based civil society organization that monitors global corruption, has ranked Iran 138 out of 180 countries in its Corruption Perceptions Index.
Iran’s other low global economic rankings include 155 out of 180 nations in the Economic Freedom Index of the Washington-based Heritage Foundation, a conservative public policy institute, and 128 out of 190 governments in the World Bank’s Ease of Doing Business index.
The World Bank’s new report also said Iran’s year-on-year inflation rate has risen sharply from about 10% in the middle of last year to about 52% in April. It said the depreciation of Iran’s rial since May 2018, when the U.S. announced it would re-impose sanctions on Iran, has contributed to the rising inflation. The rial’s slump versus the dollar in Iran’s unofficial currency market has made dollar-denominated imports more expensive for Iranians.
Clawson said Iran’s inflation is high primarily because it is relying on printing money to finance its spending. “The Iranian government is not bringing in enough revenue to pay for its expenses, so it is borrowing money from the banking system to cover the difference, and that is driving inflation,” he said.
Hanke, who says he is the only economist outside Iran to measure its inflation with high frequency, told VOA Persian that he calculated Iran’s actual inflation rate to be 113% on Wednesday, much higher than the World Bank’s latest reading.
The World Bank’s projection of a 4.5% contraction in Iran’s GDP this year is not as bad as the 6% contraction predicted by the International Monetary Fund, another global lending agency, in its latest report from April. The World Bank also said it expects economic growth in Iran to return next year “as the impact of U.S. sanctions tapers off and as inflation stabilizes.” It projected a 0.9% rise in Iran’s GDP for 2020.
Hanke declined to make his own predictions for Iran’s economic performance, saying any forecasts for a nation such as Iran are problematic because they rely on guesswork.
This article originated in VOA’s Persian Service.
