Category Archives: Kurdish
دووی ڕێبه‌ندان ساڵرۆژی دامه‌زرانی كۆماره خنجیلانه‌كه‌ی كوردستان له مه‌هاباد
دووی ڕێبه‌ندان ساڵرۆژی دامه‌زرانی كۆماره خنجیلانه‌كه‌ی كوردستان له مه‌هاباد
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
ئاماده كردن و لێكۆڵینه‌وه : ئه‌مین خه‌واله
٢٠ ی مانگى ژانویه ٢٠٢٠ ی زایینی
له مێژووی هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌كدا ڕۆژانێكی مێژوویی هه‌یه كه وه‌بیر هێنه‌ره‌وه‌ی ئازایه‌تیی و سه‌مبۆلی خۆڕاگری و شۆڕش و به‌رخۆدانی ئه‌و گه‌له دژی داگیركه‌ر و كۆتایی به ژێرده‌سه‌ڵاتی و سه‌ربه‌خۆیی یه‌گجاره‌كی ئه‌و گه‌له‌یه و له گه‌ڵ تێپه‌ڕبوونی زه‌مه‌ن و كاته‌كان ئه‌و ڕۆژانه و بیره‌وه‌رییه‌كانیان له مێژوودا وه‌كوو ئۆستووره‌یه‌ك ده‌مێننه‌وه و هه‌رگیز له یاد ده‌رناچن.
ڕۆژی ٢ی ڕێبه‌ندان بۆ گه‌لی كورد و نه‌ته‌وه‌كه‌مان وه‌بیرهێنه‌ره‌وی مێژوویه‌كی شكۆدار و قاره‌مانییه‌تی پێشه‌وای نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌د و هاوڕێیانیه‌تی كه له وه‌ها ڕۆژێك دا ٧٤ ساڵ پێش ئێستا دامه‌زراندنی كۆماری كوردستانیان به فه‌رمیی له شاری مه‌هاباد سه‌ر به ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان ڕاگه‌یاند و ناوی یه‌كه‌م حكوومه‌تی كوردی و یه‌كه‌م ده‌سه‌ڵاتی كوردییان بۆ هه‌میشه به ناوی پیرۆزی خۆیانه‌وه گرێ داو و مێژوویه‌كی پر شانازییان بۆ خۆیان و نه‌ته‌وه‌كه‌یان تۆمار كرد.
هاوكات له گه‌ڵ كۆتایی هاتنی شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی و مانه‌وه‌ی وڵاته یه‌كگرتووه‌كان و له سه‌رووی هه‌موویانه‌وه یه‌كیه‌تیی سۆڤییه‌ت له وڵاتی ئێران و ده‌وروبه‌ری، سه‌ره‌تاكانی پاییزی ساڵی ١٣٢٤ی هه‌تاوی پێشه‌وای نه‌مر به پشتیوانی یه‌كیه‌تیی سۆڤییه‌ت و كۆماری ئازه‌ربایجان كۆمه‌ڵه‌ی ژیانه‌وه‌ی كوردی له مه‌هاباد دامه‌زراند و ته‌نیا ٥ مانگ دوای دامه‌زرانی كۆمه‌ڵه‌ی ژێكاف له ڕێكه‌وتی ٢ی ڕیبه‌ندانی هه‌مان ساڵ پێشه‌وا قازی مۆحه‌ممه‌د هاوڕێ له گه‌ڵ حه‌مه‌حسه‌ین خانی سه‌دری قازی و ئه‌بۆلقاسم سه‌یفی قازی ئامۆزاكانی به فه‌رمیی دامه‌زرانی كۆماری كۆردستانیان له شاری مه‌هاباد ڕاگه‌یاند و له ماوه‌یه‌كی كورتدا هه‌موو شار و شارۆچكه‌كانی كوردستانیان هێنا ژێر فه‌رمانی حكوومه‌ته خنجیلانه‌كه‌ی كوردستان و ئاڵای كوردستان له هه‌موو شاره‌كانی كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات شه‌كاوه و به‌رز كراوه.
نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌د هه‌ر له‌و ماوه كورته‌دا زۆر خزمه‌تی به‌رچاوی به فه‌رهه‌نگ و كولتوور، گه‌شه‌ی ئابووری ناوچه‌كه، پێوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی كوردستان له گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ، زانست و ته‌كنۆلۆجیا و زۆر بۆاری ئه‌ده‌بی و هۆنه‌ری به نه‌ته‌وه‌كه‌ی كرد و ناوی كورد و خاكی كوردستانی بۆ هه‌میشه له مێژووی دونیادا تۆمار كرد.
پێشه‌وای نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌د به بانگهیشت كردنی مه‌لا مسته‌فای بارزانی و هاوڕییانی و بنه‌ماڵه‌كانی نه‌ته‌وه‌ی بارزانی بۆ مه‌هاباد و به‌خشینی پله‌ی ژه‌نه‌راڵی كوردستان بۆ نه‌مر مه‌لا مسته‌فای بارزانی سنووره‌كانی كوردستانی له ڕۆژهه‌ڵاته‌وه بۆ هه‌موو پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان گواسته‌وه و به دروشمی برایه‌تی گه‌لان دۆستی خۆی بۆ نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئه‌و كاتی بنده‌ستی ئێران سه‌ڵماند و هه‌موو لایه‌نه‌كانی وه‌كوو دۆستی نزیكی خۆی له ده‌وری یه‌ك كۆكرده‌وه.
ڕۆژی ٢ی ڕێبه‌ندان بۆ گه‌لی كورد و نه‌ته‌وه‌كه‌مان وه‌بیرهێنه‌ره‌وی مێژوویه‌كی شكۆدار و قاره‌مانییه‌تی پێشه‌وای نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌د و هاوڕێیانیه‌تی كه له وه‌ها ڕۆژێك دا ٧٤ ساڵ پێش ئێستا دامه‌زراندنی كۆماری كوردستانیان به فه‌رمیی له شاری مه‌هاباد سه‌ر به ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان ڕاگه‌یاند و ناوی یه‌كه‌م حكوومه‌تی كوردی و یه‌كه‌م ده‌سه‌ڵاتی كوردییان بۆ هه‌میشه به ناوی پیرۆزی خۆیانه‌وه گرێ داو و مێژوویه‌كی پر شانازییان بۆ خۆیان و نه‌ته‌وه‌كه‌یان تۆمار كرد.
به داخه‌وه له گه‌ڵ كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی یه‌كیه‌تیی سۆڤییه‌ت و ڕووخانی كۆماری ئازه‌ربایجان به ڕێبه‌رایه‌تیی پیشه‌وه‌ری و هاتنی هێزه‌كانی سۆپای ئێران بۆ مه‌هاباد و پشت تێكردنی هه‌موو دراوسێكانی كۆماری كوردستان ته‌مه‌نی كۆماره خنجیلانه‌كه‌ی كوردستان دوای ١١ مانگ كۆتایی پێهات و قازی مۆحه‌ممه‌د و ئامۆزاكانی له مه‌یانی چوارچرای شاری مه‌هاباد له دار دران و شه‌هید كران و ده‌سه‌ڵاتی كۆماری كوردستان جارێكی دیكه گه‌ڕایه‌وه ده‌ست هێزه‌كانی سۆپای شای ئێران و ده‌سه‌ڵاتداره دیكتاتۆره‌كانی به‌ڵام ناوی كورد و كۆماری كوردستان بۆ هه‌میشه له مێژووی پرشه‌نگداری كوردستان تۆمار كرا و یاد و ناوی كۆمار تا ئێستاش هه‌روا به گه‌وره‌یی ماوه‌ته‌وه و وه‌كوو چرایه‌كی گه‌ش ئه‌دره‌وشێته‌وه.
له مێژووی نه‌ته‌وه‌ی كورد دا هه‌موو كات خه‌یانه‌ت و ناكۆكی بنه‌ماڵه‌ی گه‌وره‌ی كورد تۆمار كراوه، مخابن له گه‌ڵ دامه‌زرانی كۆماری كوردستان به ڕێبه‌رایه‌تیی قازی مۆحه‌ممه‌د له شاری مه‌هاباد و ڕاگه‌یاندنی كۆماری كوردستان به فه‌رمیی زۆر له سه‌رۆك عێله‌كانی دێهبۆكری، مه‌نگۆڕ، شكاك و موكری له شاره‌كانی بۆكان و ده‌وروبه‌ری دژایه‌تیی كۆماری كوردستان و نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌دیان كرد و ژێر ده‌سه‌لاتی ئاڵای كوردستانییان قه‌بووڵ نه‌كرد، به‌ڵام هاوكات زۆر عه‌شیره‌ت و خێڵی دیكه وه‌كوو عه‌شیره‌تی فه‌یزۆڵابه‌یگی له ده‌وروبه‌ری شاری سه‌قز پشتیوانی چاكییان له كۆمار كرد و بۆ خزمه‌ت به مانه‌وه‌ی یاد و ناوی كۆماری كوردستان و په‌ره‌ئه‌ستاندنی كۆمار له هه‌موو هه‌وڵێك درێغییان نه‌كرد و له مێژووی پرشه‌نگداری كۆماری كوردستان به ڕاستی ئازایانه دره‌وشانه‌وه و به به‌خشینی ١١ شه‌هید ته‌نیا له ناو بنه‌ماڵه‌ی خۆیاندا ناوێكی به‌رزیان بۆ خێڵ وعه‌شیره‌ته‌كه‌یان تۆمار كرد و تا دوایین ساته‌كانی ته‌مه‌نی كورتی كۆمار پشتیوانی په‌یڕه‌و و و فه‌رمانه نێوخۆییه‌كانی كۆماری كوردستان و حیزیی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران بوون.
به ڕووخانی كۆماری كوردستان و شه‌هید كرانی قازی مۆحه‌ممه‌د و هاوڕێیانی ته‌مه‌نی كۆمار كۆتایی پێ نه‌هات و چراكانی دامه‌زرانی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران نه‌كوژانه‌وه و دواتر به ڕێبه‌رایه‌تیی ڕێبه‌ری بلیمه‌ت و زانای كورد شه‌هید دوكتۆر عه‌بدولره‌حمان قاسملوو كه له كاتی دامه‌زرانی كۆماری كوردستان وه‌كوو به‌رپرسی ڕێكخراوی یه‌كیه‌تیی لاوان ئیش و چالاكییه‌كانی خۆی ده‌ست پێكردبوو، حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران بووژایه‌وه و زیندوو كرایه‌وه و ناوبراو وه‌كوو سكرتێری گشتیی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی ئه‌و حیزبه‌ی ته‌یار و له ده‌وری یه‌ك كۆكرده‌وه و جارێكی دیكه گیانێكی نوێی به‌خشی به یاد و ناوی كۆماری كوردستان و وه‌كوو شاگردێكی به ئه‌مه‌گی پێشه‌وای نه‌مر ڕێگا و یادی كۆماری به‌رده‌وام كرد و تا دوایین ساته‌كانی ته‌مه‌نی وه‌فادار مایه‌وه به ڕێبازی كۆماری و ڕێبه‌ر و پێشه‌وای و تا دوایین دڵۆپه‌كانی خۆێنی و به‌خشینی گیانی له خۆڕاگری و خه‌بات هه‌دای نه‌دا و بۆ خزمه‌ت به نه‌ته‌وه‌كه‌ی زۆر ئازایانه ڕاوه‌ستا تا له ئاكامدا له ڕێكه‌وتی ٢٢ی پووشپه‌ڕێ ساڵی ١٣٦٨ی هه‌تاوی له سه‌ر مێزی وتووێژ له گه‌ڵ دیپلۆماته تێرۆریسته‌كانی ڕژیمی جه‌نایه‌تكاری كۆماری ئیسلامی له ڤییه‌ن پێته‌ختی وڵاتی ئۆتریش گیانی خۆی به گه‌ل و نه‌ته‌وه‌كه‌ی به‌خشی و شه‌هید كرا.
ساڵێك دوای تێرۆری دوكتۆر قاسملوو مێژوو دووپات كرایه‌وه و جێگری دوكتۆر قاسملوو و سكرتێری گشتی ئه‌و كاتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران دوكتۆر سادق شه‌ره‌فكه‌ندی له رێستورانتی میكۆنۆس له وڵاتی ئاڵمان شه‌هید كرا و جارێكی دیكه‌ش كۆماری ئیسلامی ئێران مێژووی تێرۆری بۆ خۆی و سیسته‌مه تێرۆریسته‌كه‌ی دووپات كرده‌وه.
كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات تا ئێستاش هه‌موو ساڵێك ڕۆژی ٢ی ڕیبه‌ندان وه‌كوو ڕۆژێكی نه‌ته‌وه‌یی به‌رز و به‌ڕێز ڕاده‌گرن و یادی ئه‌و ڕۆژه مه‌زنه به ئاهه‌نگ گێڕان و هه‌ڵپه‌ڕكێ و مووسیقا و وتنه‌وه‌ی وانه‌كانی كۆماری كۆردستان زیندوو ده‌كه‌نه‌وه و ناو و یادی كۆماری كوردستانییان له چوارچێوه‌ی كوردستان و وڵاتانی ده‌وروبه‌ری گواستووه‌ته‌وه بۆ وڵاته ڕۆژئاواییه‌كان و ئامریكای لاتین و ئێستا هه‌موو مرۆڤیكی ئازادیخواز و دێمۆكرات ڕۆژی ٢ی ڕیبه‌ندان و ناوی كۆماری كۆردستانی بیستووه و به ڕێزه‌وه ناوی ئه‌و كۆماره ده‌هێنێت.
دوا وێستگه‌ی ژیانی تێرۆریستێك و ڕه‌نگدانه‌وه‌كانی له ئاستی تێرۆری نێوده‌وڵه‌تی
دوا وێستگه‌ی ژیانی تێرۆریستێك و ڕه‌نگدانه‌وه‌كانی له ئاستی تێرۆری نێوده‌وڵه‌تی
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
ئاماده كردن و لێكۆڵینه‌وه : ئه‌مین خه‌واله
هه‌ر وه‌ك ئاگادارین سه‌ر له به‌یانی رۆژی هه‌ینی ڕابردوو ڕێكه‌وتی ١٣ی به‌فرانبار فه‌رمانده‌ی تێرۆریستی سۆپای قۆدس سه‌ر به هێزه‌كانی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی هاوڕێ له گه‌ڵ ئه‌بوو مه‌هدی مۆهه‌ندیس جێگری سه‌رۆكی هێزه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی كه له لایه‌ن ئێران و به مه‌به‌ستی ئاژاوه‌گێڕی له وڵاتی عێراق و هه‌رێمی كوردستانی باشوور له ماوه‌ی چه‌ن ساڵی ڕابردوو له لایه‌ن ڕژیمی كۆماری ئیسلامی پێك هات، له هێرشێكی فڕۆكه بێ فڕۆكه‌وانه‌كانی ئامریكا دوای گه‌یشتنی ناوبراو بۆ شاری به‌غدا و له نزیك فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ئه‌وشاره كه‌وتنه به‌ر هێرشی توندی ئه‌و هێزه و له ده‌رئه‌نجامدا كوژران و نابوود كران و كۆتایی به ده‌سه‌ڵاتی ناوبراو له ناوچه‌كه هێنرا.
به‌ڵام هاوكات ده‌سه‌ڵاتدارانی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی به گه‌وره نیشاندانی ناوبراو و درووستكردنی قاره‌مانێكی نێونه‌ته‌وه‌یی له ناوبراو ئه‌یانه‌وێت ناوبراو وه‌كوو سه‌مبۆلێك گه‌وره بكه‌نه‌وه و داوای خوێنخوازی ناوبراو بكه‌ن و لایه‌نه شاراوه‌كانی ناوبراو بشارنه‌وه و هاوكات ناڕه‌زایه‌تییه جه‌ماوه‌رییه‌كانی ماوه‌یه‌كی پێش ئێستای نه‌ته‌وه‌كانی ئێران دابمركێنن و بیخه‌نه لانه‌ی له بیركردنه‌وه. قاسم سوله‌یمانی له دایك بووی ساڵی ١٣٣٥ی هه‌تاوی له گوندێكی سه‌ر به پارێزگای كرمان هه‌ڵكه‌وتوو له باشووری ڕۆژهه‌ڵاتی وڵاتی ئێران له دایك بووه. ناوبراو ساڵه‌كانی شه‌ڕ له نێوان هه‌ر دوو وڵاتانی ئێران و عیراق وه‌كوو فه‌رمانده هێز به‌شداری كردووه و دواتر وه‌كوو فه‌رمانده هیزی له‌شكه‌ری ٤١ی كرمان دیاریكراوه تا ئه‌و جێگایه‌ی وه‌كوو فه‌رمانده لیوا به‌رزترین پله‌ی هێزی سه‌ربازی ئه‌و وڵاته‌ی پێ به‌خشراوه و دواتر له لایه‌ن ڕێبه‌ری ئایینی ئیران، عه‌لی خامنه‌یی وه‌كوو فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌كانی سۆپای قۆدس له ده‌ره‌وه‌ی وڵات و ناوچه‌كه و په‌ره‌پێدانی تێرۆریستی نێوده‌وڵه‌تی له ناوچه‌كه‌دا دیاری كراوه.
قاسم سه‌ره‌كی هه‌ر له سه‌ره‌تای هاتنه سه‌ركار و ده‌سه‌ڵاتی وه‌كوو خۆده‌رخستن و نیشاندانی تواناكانی خۆی ده‌ورێكی كاریگه‌ری هه‌بووه له تێرۆری ڕێبه‌رانی شه‌هیدی گه‌لی كورد دوكتۆر عه‌بدولره‌حمان قاسملوو سكرتێری گشتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران ساڵی ١٣٦٨ی هه‌تاوی له ڤییه‌ن و دواتر تێرۆری ڕێبه‌ری بلیمه‌تی گه‌لی كورد و هاوكات سكرتێری گشتیی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران دوكتۆر سادق شه‌ره‌فكه‌ندی له ساڵی ١٣٧١ی هه‌تاوی دا و هاوكات دامه‌زراندنی ده‌یان گرووپی تێرۆریستی له وڵاتانی لۆبنان، سووریه، ئه‌فغانستان، فه‌له‌ستین، عێراق و به گشتی ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و په‌ره‌پێدان به تێرۆری نێوده‌وڵه‌تی و هه‌نارده‌كردنی تێرۆریستی نێوده‌وڵه‌تی بۆ وڵاتانی ڕۆژئاوایی و ته‌نانه‌ت ئامریكاش بۆ وێنه ده‌ستێوه‌ردان و به‌شداری له پڕۆسه‌ی ته‌قینه‌وه‌كانی ساڵی ٢٠٠٧ له نیۆیۆرك له وڵاتی ئامریكا.
پشتیوانی ڕاسته‌وخۆی ڕیبه‌ری ئایینی ڕژیمی ئێران و هاوئاهه‌نگی له گه‌ڵ ناوبراو بۆ هه‌ر ڕێژه پاره‌یه‌ك له به‌رده‌ستی ناوبراو بۆ وه‌دیهێنان و دامه‌زراندنی هیلالێكی شێعه له ناوچه‌كه و هه‌نارده كردنی تێرۆریستی نێوده‌وڵه‌تی به هه‌ر نه‌رخێك یه‌كێك بووه له ئامانجه سه‌ركییه‌كانی ڕژیمی كۆنه‌په‌ره‌ستی كۆماری ئیسلامی ئێران و له هه‌ڵگرتنی ئه‌م هه‌نگاوه‌ش دا زۆر جار لایه‌نه تێرۆریسته‌كانی وڵاتانی دراوسێ و ناوچه‌كه‌ش هاوكاری و پشتیوانیی ناوبراویان كردووه و هه‌ر چه‌شنه یارمه‌تییه‌كی ناوبراویان داوه هه‌ر چه‌ن ڕژیمی ئێران داهاتی نه‌وت و ژێرخانی ئابووری وڵاته‌كه‌ی به خنكاندنی جه‌ماوه‌ر و نه‌ته‌وه‌كه‌ی و میلله‌ته‌كه‌ی دابین كردووه بۆ په‌ره‌پێدانی تێرۆریستی نیوده‌وڵه‌تی و به‌دیهێنانی خه‌ون و ئاواته‌كانی له ناوچه‌كه و بگره له وڵاتانی ڕؤژئاواییش و هه‌تا ئامریكا و زۆر جێگای دیكه‌ش.
دوای چه‌ندین ساڵ خه‌ونی سه‌ربه‌خۆیی پڕۆسه‌ی ڕێفراندۆمی هه‌رێمی كوردستانی باشوور به‌ره‌و قۆناغێكی نوێ هه‌نگاوی هه‌ڵگرتبوو به‌ڵام به داخه‌وه جارێكی دیكه و له هه‌نگاوێكی قێزه‌ونێكی دیكه‌دا قاسم سوله‌یمانی و دار و ده‌سته‌كه‌ی به یارمه‌تیی چه‌ن هێزێكی ناوخۆیی خائین به نیشتمان ڕێگر بوون لو وه‌دیهێنانی خه‌ونی له مێژینه‌ی كوردستان و به ئاژاوه‌گێڕی و ئه‌ستاندنه‌وه‌ی پارچه‌یه‌كی گه‌وره له خاكی نیشتمان، كه‌ركووكی دڵی كوردستان ده‌ستیان گرت به سه‌ر هه‌موو داهاته‌كانی ڕێفڕاندۆم و له ڕاستییدا ده‌رئه‌نجامی ڕێفرانۆمیان زه‌وت كرد و ڕێگایان نه‌دا ئه‌و هه‌له سه‌ر بگرێت و ئه‌و پارچه‌ی كوردستان ئازاد و سه‌ربه‌خۆ بێت، له به‌ر ئه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كی گه‌وره بۆ به‌شێكی گه‌وره‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئێران كه ساڵانێكی زۆره به ناڕه‌وا ده‌ست گیراوه به سه‌ر خاكی ئه‌و به‌شه له ڕؤژهه‌ڵاتی كوردستان و هه‌روه‌ها په‌ره‌ئه‌ستاندنی ڕێفراندۆم بۆ پارچه‌كانی دیكه وه‌كوو باكووری و ڕۆژئاوا و دواتریش وه‌كوو بینرا له هه‌وڵی كوردانی ڕؤژئاوای كوردستان بۆ گه‌یشتن به سه‌ربه‌خۆیی جارێكی دیكه گه‌وره تێرۆریستی پاسداری ڕژیمی كۆماری ئیسلامی گه‌یشته فریای به‌شار ئه‌سه‌دی سه‌رۆك رژیمی به‌عس له وڵاتی سووریه و ته‌مه‌ن ئه‌و ڕژیمه دیكتاتۆره‌ی بۆ ساڵانێكی دیكه نوێ كرده‌وه و ده‌ستی گرت به سه‌ر ئه‌رك و ماندووبوونه‌كانی كوردی ئه‌و پارچه‌یه‌ش و ئه‌و هێزانه‌شی له ناخدا خنكاند و بڵیسه‌ی ئاگری سه‌ربه‌خۆیی له‌و به‌شه‌ی نیشتمان كوژانده‌وه.
ناوبراو ساڵانێكی زۆر به پشتیوانی و لایه‌نگری و په‌روه‌رده‌كردنی هێزه‌كانی حێزبۆڵا له وڵاتی لۆبنان پێگه‌یه‌كی گه‌وره‌ی بۆ خۆی و وڵاته‌كه‌ی درووست كردووه بۆ ده‌ستێوه‌ردان له كاروباری ئه‌و وڵاته و نزیكایه‌تی به وڵاتی فه‌له‌ستین و دزه كردن بۆ ناو هێزه‌كانی وڵاتی ئیسرائیل به هه‌موو هێز و تواناكانییه‌وه و ساڵانه به ناردنی چه‌ك و چۆڵ و پاره‌یه‌كی زۆر هه‌موو هه‌وڵێكێان وه‌گڕ خستووه بۆ په‌ره‌پێدانی ئه‌م هێزه تێرۆریستییه له ناوچه‌كه‌دا. له گه‌ڵ هاتنه سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی هێزه‌كانی داعیش له وڵاتی عێراق و سووریه قاسم سۆله‌یمانی تێرۆریست به دامه‌زراندنی چه‌ن گرووپی شێعه له وڵاتانی عێراق و سووریه و له سه‌رووی هه‌مووی ئه‌وانه‌وه دامه‌زراندنی هێزێكی شێعه له ژێر فه‌رمانی خۆی دا به ناوی حه‌شدی شه‌عبی تا ڕاده‌یه‌كی زۆر توانی هێز و تواناكانی خۆی بهینێته ئه‌و وڵاته تا ئه‌و جێگای ئه‌و هێزه وه‌كوو یه‌كه‌م هێزی هاوشێوه سه‌ربازی له وڵاتی عێراق گه‌وره بكاته‌وه و له ماوه‌یه‌كی كورتدا ئه‌م ناوی ئه‌م هێزه بخاته سه‌ر زمانی هه‌مووان و پێگه و جێگایه‌كی به‌رچاو بۆ ئه‌و هێزه ده‌ستكرده له پاڕله‌مانی ئه‌و وڵاته بكاته‌وه و به‌و هۆیه‌وه جموجووڵه‌كانی له ناوچه‌كه چه‌ندین به‌رانبه‌ر په‌ره پێ بدات و ته‌نانه‌ت ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌و وڵاتانه به ته‌واوه‌تی بخاته ژێر ڕكێف خۆی و وڵاته‌كه‌ی.
له ئێستاش دا دوای كوشتنی له لایه‌ن هێزه ئاسمانییه‌كانی ئامریكا و پووچه‌ڵكردنه‌وه‌ی هه‌موو پیلان و پڕۆگرامه‌كانی خۆی و وڵاته‌كه‌ی له ناوچه‌كه‌دا، ده‌سه‌ڵاتدارانی ڕژیمی ئێران و له سه‌رووی هه‌موویانه‌وه ڕێبه‌ری ئایینی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی به قاره‌مانی نه‌ته‌وه‌یی ناوبردن و شوبهاندنی ناوبراو هه‌موو هه‌وڵێكی خۆیان وه‌گر خستووه ناوبراو وه‌كوو پاڵه‌وانێكی بێ بنه‌ما و ده‌ستكرد نیشانی جه‌ماوه‌ر و نه‌ته‌وه‌كانی بنده‌ستی خۆیان بده‌ن و به ته‌مای ئه‌وه‌ن ناو و یادی ناوبراو هه‌تا هه‌تایی بكه‌ن به‌ڵام مخابن جه‌ماوه‌ر و كۆمه‌ڵگای بنده‌سه‌ڵاتییان زۆر له‌وه چاوكراوتر و هۆشیارتر بوون و ئه‌وه‌یان له بیر ناچێت كه قاسم سوله‌یمانی تێرۆریست قاتڵ و بكوژی ڕۆڵه‌كانییانه و هه‌ر ماوه‌یه‌ك به‌ر له ئێستا به فه‌رمانی ناوبراو و هاوڕێیانی زیاتر له ١٥٠٠ كه‌س جه‌ماوه‌ری بێ تاوان كوژران و تا ئێستاش زیاتر له چه‌ند هه‌زار كه‌س له به‌ندیخانه‌كانی كۆماری سێداره بێ تاوان به‌ند كراون و چاره‌نووسیان ناڕوون و نادیاره و له كۆتایی دا هه‌ر هه‌وڵێك بۆ قه‌ره‌بوو كردنه‌وه‌ی كوشتنی ناوبراو ئه‌بێته هۆی ڕووخانی یه‌گجاره‌كی ڕژیمی كۆماری ئیسلامی و ئه‌وانیش خۆیان به باشی ئاگادارن و چاك ئه‌زانن.
كۆسپه‌كانی ئایین له سه‌ر ڕێگای كوردایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی
كۆسپه‌كانی ئایین له سه‌ر ڕێگای كوردایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
٩ی مانگى ژوئن ٢٠١٩ی زایینى
ئایین و نه‌ته‌وه دوو بابه‌تی سه‌ره‌كی و جیاواز كه هه‌موو كات به‌رانبه‌ر یه‌كتری و دژی یه‌كتری ڕاوه‌ستاون و جاری وا هه‌یه دژی یه‌كتر و بگره وه‌كوو كۆسپ و له‌مته‌رێك بوونه‌ته هۆی به لاڕێدا بردنی خه‌بات و بزووتنه‌وه‌یه‌كی ڕه‌وا كه سه‌ركه‌وتن و داهاتی چاكی لێ به‌دی ده‌كرا.
له سه‌ره‌تای دامه‌زرانی شارستانییه‌ت و به‌رفراوانی نه‌ته‌وه‌كان ئایین وه‌كوو كوسپ و ڕێگرێك بووه‌ته هۆی په‌ره‌نه‌ستاندن و لاوازی نه‌ته‌وه‌كان و له‌م نێوانه‌دا كورد وه‌كوو كۆنترین نه‌ته‌وه‌ی مێژوو و خاوه‌ن شارستانییه‌تێكی جوان و ڕێك و پێك و ناوچه و میزوپۆتامیایه‌كی به‌رچاو زیاتر له نه‌ته‌وه‌كانی دیكه بووه‌ته قۆربانی نه‌ته‌وه و بیر و بڕوا دواكه‌وتووه‌كانی نه‌ته‌وه‌كه‌ی و دواكه‌وتوویی و دووبه‌ره‌كی و بگره ده‌یان شه‌ڕی براكوژی له نێوان خۆیان دا.
سه‌لاحه‌دینی ئه‌ییووبی وه‌كوو سه‌رۆك عێلێكی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و ده‌ست رۆیشتوو زنجیره میرایه‌تی ئه‌ییووبیانی له وڵاتی میسر پێك هێنا به‌ڵام ته‌نانه‌ت جارێك دوای مافی كوردی نه‌كرد و دیفاعی له مافی ڕه‌وای نه‌ته‌وه‌كه‌ی نه‌كرد و ته‌نانه‌ت له گه‌ڵ ئه‌فسه‌ره پایه‌به‌رزه‌كانی سۆپاكه‌ی كه زۆربه‌یان كورد بوون به زمانی عه‌ره‌بی ئاخافتنی كردووه و قه‌ت شانازی به كورد بوونی نه‌كردووه و هه‌موو جارێك باسی له‌وه كردووه كه ئه‌و مۆسۆڵمانێكی كورده كه واته خزمه‌تی ته‌نیا به ئایین و مه‌زهه‌ب كردووه و هیچ دڵسۆزییه‌كی بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆی نه‌بووه.
زۆرن ئه‌و كه‌سانه‌ی له درێژایی مێژوو له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی بیر و بڕوای ئایینی و تێكه‌ڵ به ئیسلام و مه‌زهه‌بیان بووه به‌ڵام ئاستی نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستیان هه‌موو كات له سه‌ر ئایینه‌كه‌یان بووه بۆ وێنه نه‌مر قازی مۆحه‌ممه‌د وه‌كوو هه‌مووان ئاگادارن و خزمه‌تی به‌ڕێزیان له ئاست نه‌ته‌وه‌كه‌یان بۆ ساڵانێكی زۆر پایه‌داره و ئه‌مێنێته‌وه له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئایینی له دایك بووه و په‌روه‌رده كراوه به‌ڵام مێژوو هه‌تا هه‌تایه شانازی به بوونی وه‌كوو كه‌سێكی نیشتمانپه‌روه‌ر ئه‌كات و ناوی به‌رزیان هه‌تا هه‌تایه وه‌كوو ئه‌ستێره‌یه‌كی پرشنگدار ئه‌دره‌وشیته‌وه. دوابه‌دوای سه‌ركه‌وتنی بزووتنه‌وه‌ی گه‌لانی بنده‌ستی ئێران و هاتنه سه‌ر كاری ڕژیمی كۆماری ئیسلامی ئیسلامی ئێران له ساڵی ١٢٥٧ هه‌تاوی به یارمه‌تی و ئه‌مه‌گداری نه‌ته‌وه‌ی كورد وه‌ك ئاگادارین ڕێبه‌ری ئایینی ئه‌وان خۆمه‌ینی خوێن ڕێژ فه‌رمانی خه‌باتی دژی كوردان ڕاگه‌یاند و ئه‌وانی به نه‌ته‌وه‌یه‌كی دژی بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌واكه‌ی ناودێر كرد له هه‌مان كاتدا و دوابه‌دوای رێگه‌پێنه‌دانی رێبه‌رانی گه‌لی كورد بۆ ئه‌نجۆمه‌نی پاڕله‌مانی ئه‌و ولاته و فه‌رمانی كوشتن و ئازاردانیان شه‌ڕێكی قورسی ٢٨ ڕۆژه له گه‌ڵ رژیمی جه‌نایتكاری خۆمه‌ینی له نێوان ئه‌وان و ئۆپۆزیسیونی پارته دژبه‌ره‌كانی ئه‌و رژیمه له شاری سنه سه‌ر به رۆژهه‌ڵاتی كوردستان هاته ئاراوه كه جه‌ماوه‌ری كوردستان و پێشمه‌رگه گیان له سه‌رده‌سته‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كورد به‌ربه‌ره‌كانی و خۆڕاگرییه‌كی چاكیان له خۆیان نواند هه‌تا له ئاكام دا به پێشنیاری ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی بڕیاری وتووێژ درا له نێوان ئه‌نجۆمه‌نی بززوتنه‌وه‌ی ئێران و ڕێبه‌رانی گه‌لی كورد پێك هاتوو له نه‌مر شێخ عێزه‌دین حۆسه‌ینی و شه‌هید دوكتور قاسملوو و سه‌ڵاحی مۆهته‌دی و چه‌ن كه‌سی دیكه و ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده ڕێبه‌ری گرووپی ئایینی مه‌كته‌بی قورعان كه خۆیان وه‌كوو هێزێكی ئایینی شوڕشگێری و نوێنه‌ری مه‌زهه‌بی سوننه و كورد ده‌ناساند. له لایه‌كی دیكه‌ش ره‌فسه‌نجانی، به‌هه‌شتی وتاڵه‌قانی وه‌كوو نوێنه‌رانی شوورای بزووتنه‌وه‌ی كۆماری ئیسلامی رژیمی ئێران هاتنه ناوشاری سنه و ئاماده‌ی دانیشتن و كۆبوونه‌وه بوون له گه‌ڵ نوێنه‌رانی گه‌لی كورد بۆ چاره‌سه‌ری گرفته‌كان و دانی مافه ڕه‌واكانی نه‌ته‌وه‌ی كورد به‌و گه‌له چه‌وساوه و سته‌م لێكراوه. به وته‌ی شایه‌د حاڵێك رێزدار دوكتۆر حۆسه‌ین خه‌لیقی كه خۆی وه‌كوو به‌شداری كۆبوونه‌وه‌كه بووه و دواتری وه‌كوو بیره‌وه‌ریه‌ك باسی لێده‌كا و ده‌یگێڕێته‌وه ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده‌ی وه‌كوو كه‌سێكی خه‌یانه‌تكار پێش ئاماده‌بوونی نوێنه‌رانی گه‌لی كورد له گه‌ڵ به‌رپرسانی رژیمی ئێران كۆبوونه‌وه ئه‌كات و ئه‌بێته به‌ربه‌ستێك بۆ به ئاكام گه‌یشتنی كۆبوونه‌وه‌ی دووقۆڵی گه‌لی كورد و نوێنه‌رانی ئه‌نجۆمه‌نی رژیمی ئێران و دواتریش له چه‌ن شوێن و جێگای جوربه‌جۆر هه‌موو كات ده‌ست له سه‌ر گیرفانی ده‌كوتێ و ده‌ڵێت خۆدمۆختاری له گیرفانماندایه و هیچ به‌ربه‌ستێك نه‌ماوه به‌ڵام له ڕاستی دا داهاتی به‌رگری قاره‌مانانه‌ی 28 رۆژی گه‌لی كورد و جه‌ماوه‌ری نیشته‌جێی شاری سنه‌ی زۆر هه‌رزان به لایه‌نی داگیركه‌ر دۆڕاند و دواتریش وه‌كوو خۆی له به‌ڵگه و نووسراوه‌كانی دا له كتێبی ده‌رباره‌ی كوردستان باسی ده‌كات چه‌ندی جار وه‌بیری ده‌سه‌ڵاتدارانی هێناوه‌ته‌وه كه چه‌كی و چۆڵی پێشمه‌رگه‌ی كوردستانی ته‌سلیمی پاده‌گانه سه‌ربازیه‌كانی رژیم كردووه و ئێستا به‌رپرسانی رژیم له شاره كورده‌كان فیشه‌كی پێ ناده‌ن بۆ به‌رگری له سنووره‌كانی به وته‌ی ئه‌وان ئێران و به‌رگری دژی گه‌لانی ناڕازی بزووتنه‌وه‌ی كۆماری ئیسلامی. دواتر جه‌ماوه‌ری دانیشتووی كوردستان به ڕق و كینه‌یه‌كی زۆره‌وه ئه‌و درووشمه‌یان دووپات ئه‌كرده‌وه: “ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده – ڕه‌نجی كوردی به با دا” و ده‌یان درووشمی هاوشێوه‌ی دیكه.
له به‌شێك له كتێبی “كورده‌كان چی ده‌ڵێن” له نووسینی قادر عه‌بدوڵا كه هاوكات بووه له گه‌ڵ هه‌وڵه بێ ئاكامه‌كانی ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌ڵات له ناوچه كوردنشینه‌كانی كوردستانی رۆژهه‌ڵات نووسه‌ر باس له‌وه ده‌كات و ده‌ڵێت : ده‌وڵه‌تی ئێران هه‌موو ناوچه كوردنشینه‌كانی له ورمێ هه‌تا سنه كردووه‌ته سێ پارچه و هه‌ر پارچه‌یه‌كی داوه‌ته ده‌ست بوونه‌وه‌رێكی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی ده‌ركه‌وته له تووره‌كه‌ی ئێمپریالیزم. بوونه‌وه‌ری یه‌كه‌م كه‌سێكی به‌ختگه‌ڕاوه‌یه به ناوی ئه‌حمه‌دی مۆفتی زاده كه گه‌لی كورد به گشتی نه‌فره‌تیان لی هه‌یه و لێی بێزارن، ئه‌م كه‌سه كه ده‌وڵه‌ت پێی ده‌ڵێت عه‌للامه به واتی زانا و مامۆستا بڕی حه‌وت سه‌د بۆ هه‌شت سه‌د كه‌سی چه‌قۆكێش و شه‌قاوه و بێكار و برسی له ده‌وری خۆی كۆكردووته‌وه و مانگانه بڕی هه‌زار و حه‌وسه‌د هه‌شت سه‌د تمه‌نیان پێ ئه‌دات و به ناوی لایه‌نگری كۆماری ئیسلامی له سنه تا سه‌رده‌شت سنووره‌كانی دژ كرده‌وه‌ی پارته كوردییه‌كان بۆ كۆماری ئیسلامی پاراستووه و بووه‌ته به‌ره‌نگاری حیزبه چه‌كداره‌كان و جه‌ماوه‌ری ناڕازی كوردستان.
دواتریش وه‌كوو ئاگادارین به هۆی سه‌ره‌ڕۆیی و داواكارییه‌كانی له رژیمی ئێران كه‌وته به‌ر ڕق و كینه و كه‌م مه‌یلی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌و رژیمه و بۆ ماوه‌ی ساڵانێكی زۆر حۆكمی به‌ندكران و ئه‌شكه‌نجه‌ی به سه‌ر دا سه‌پا و دواتریش دوای ئه‌شكه‌نجه‌یه‌كی زۆر گیانی له سه‌ر خزمه‌ت به رژیمی ئێران دانا به‌ڵام به داخه‌وه په‌یڕه‌وان و دواكه‌وتووانی ئایینه‌كه‌ی رۆژ له گه‌ڵ رۆژ ته‌شه‌نه‌یان كردووه و بوونه‌ته مه‌ترسییه‌كی گه‌وره بۆ دوا رۆژی نه‌ته‌وه‌ی كورد له رۆژهه‌ڵاتی كوردستان و ئه‌گه‌ری به لاڕی دابردنی چه‌ن سال خه‌بات و ره‌نج و تێكۆشان و چه‌ند هه‌زار شه‌هید و گیانبه‌ختكردوو.
له باشووری كوردستانیش گرووپه‌كانی كۆمه‌ڵی ئیسلامی و بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی و ده‌یان گرووپ و تاقمی هاوشێوه به رێبه‌رایه‌تی كه‌سانێكی وه‌كوو عه‌لی باپیر و مه‌لا كرێكار بوونه‌ته كوسپ و رێگر له ڕێگای خه‌باتی گه‌لی كورد و زۆر جار له سه‌ر بڕوا ئایینیه‌كانیان خه‌یانه‌تیان به جه‌ماوه‌ر و پێشمه‌رگه‌كانی پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان نیشته‌جێی باشوور كردووه وه‌كوو خه‌یانه‌تی عه‌لی باپیر و هێنانی كۆمه‌ڵێكی زۆری به‌رچاوی چه‌كدار و پاسدار بۆ سه‌ر باره‌گاكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران و چاوساغی كردنیان له ساڵه‌كانی سه‌ره‌تای سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی كوردانی باشوور به سه‌ر هێزه‌كانی رژیمی به‌عسی عێراق و ئازاد كردنی ئه‌و پارچه‌ی كوردستان.
به داخه‌وه له ئێستاش دا به‌رته‌سكی بیركردنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كورد له هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان بووه‌ته هۆی پێكهاتنی ده‌یان گرووپی ئیسلامی تۆندئاژۆ وه‌كوو ئه‌نساری ئیسلام و ئه‌نساری سۆننه و سه‌له‌فی و ده‌یان گرووپی هاوشێوه هه‌ر بۆیه‌ش گرووپه تێرۆریستیه‌كانی وه‌كوو ئه‌لقاعیده و داعیش زۆر به ئاسانی خۆیان ئه‌خزێننه ناو كۆمه‌ڵگا و جه‌ماوه‌ر و جێگای خۆیان ئه‌كه‌نه‌وه و بیر و بڕوا پیسه‌كانیان له دڵی كۆمه‌ڵگا دا جێگر ئه‌كه‌ن و ئه‌بنه كۆسپ و به لاڕێدابردنی خه‌باتی نه‌ته‌وه‌كه‌مان و زۆر جار خوازراو یان نه‌خوازراو خزمه‌ت به دوژمن و رژیمه داگیره‌كه‌ره‌كانی وڵاتانی بنیده‌ستی هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان وه‌كوو ڕژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران و رژیمی به‌شار ئه‌سه‌د له وڵاتی سووریه.
ئه م نوستراوه ده توانن بۆ فۆرمه تى پى دى اف دابه زینێن
: كۆسپه‌كانی ئایین له سه‌ر ڕێگای كوردایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی
ڕەوشی نالەباری پەنابەران لە وڵاتی تورکیا
ڕەوشی نالەباری پەنابەران لە وڵاتی تورکیا
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
١ ماه مى ٢٠١٩
پەنابەر و پەناخواز- کۆچبەر
چەمک و دەستەواژەی پەنابەر و پەناخواز بابەتێکی بەرچاوی ئەم ڕۆژانەی میدیا و ناوەندە هەواڵنێریەکان کە زۆر جار کەڵکی لێ وەرگیراوە و کەسانێک یان لایەنێک بۆ بەرژەوەندی مافەکانی خۆیان و هەلی دەربازبوون لە قەیرانێکی کاتی گواستوویانەتەوە و مافی پەنابەری ڕاستەقینە لەم نێوانە دا پێشێل کراوە.
پەنابەر لە مانای وشە و ڕەستە دا بە کەسێک ئەگوترێت کە بە پێی پێوه‌ره‌كانی كۆنوانسیۆنی ژنێڤ به ناچار و لە ژێر گوشار لە شار و زێدی لە دایک بوونی خۆی دوورکەوتبێنەوە و هەڕەشەی زیندان و ئەشکەنجە و زۆر جار سووکایەتی جەستەیی و ئێعدامی لە سەر بێت، كه واته به پێی ئه‌م مانایه په‌نابه‌ر به كه‌سێك ئه‌گۆترێت كه به هۆكاری نه‌ته‌وه، ئایین و بیر و باوه‌ڕی سیاسی یان ئه‌ندامه‌تی رێكخراوێكی سیاسی ناچار ئه‌بێت ژیانی په‌رته‌وازه‌یی و غۆربه‌ت هه‌ڵبژێرێت.
لە هەمان کاتدا کۆچبەر بە پێی مەیل و رەزامەندی خۆی و زۆر جار بۆ گۆڕانکاری بواری ئابووری خۆی و بنەماڵەکەی لە شاری خۆی بۆ شارێکی دیکە یان وڵاتێکی جیاواز کۆچ ئەکات و هیچ گوشار و هەڕەشەیەک لە سەر خۆی و بنەماڵەکەی نیە و تەنیا بۆ ڕێکخستنی ژیانێکی نوێ شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی بە جێ ئەهێڵێت و دواتر بە بێ هیچ کێشەیەک ئەگەڕێتەوە بۆ زێدی خۆی لێرەدا زۆر جار کۆچبەران ئەچنە جەستەی پەنابەر و پەناخواز و بە شێواز و مێتودی جوراوجۆر ڕوو ئەکەنە وڵاتە رۆژئاواییەکان و زۆر جار ئه مریکا و وڵاتانی ئه مریکای باکوور و ئۆسترالیا و هتد.
بە پێی دوایین ئامارەکان لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوو دا ڕێژەی پەنابەرانی دونیا و ئەوانەی لە زێدی نیشنەجێبوونی خۆیان دوورکەوتوونەوەتەوە گەیشتووەتە زیاتر لە ٦٨ ملوێن کەس کە زۆربەیان بە هۆی شەڕ و نائارامی لە وڵاتەکەیان یان بە هۆی هەڕەشەی ئایینی، نەتەوەیی، ڕەگەزی و پێوەندی لە گەڵ گرووپە سیاسیەکانی دژبەری وڵاتەکەیان لە ژێر گوشار و هەڕەشە دا ناچار بوون وڵاتەکەی خۆیان بە جێبهێڵن و ڕوو بکەنە وڵاتانی ئۆروپایی و ڕۆژئاوا.
کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران ۆ كێشه ى په نا به ران له توركیا
بە پێی سەرچاوەکان و دوایین ئامارەکانی بەردەست زۆرترین ڕێژەی پەنابەران و پەناخوازان لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بە تایبەتی لە وڵاتانی وەک ئەفغانستان،سوریا، عێراق، ئێران و سوومالی و چەن وڵاتێکی دیکەی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوینەوەن. هاوکات بۆ ماوەی چوار ساڵی ئازگار و بەردەوام وڵاتی تورکیا زۆرترین ڕێژەی پەناخوازانی لە ناوخۆی وڵاتەکەی ڕاگرتووە کە بە پێی دوایین ئامارەکانی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران تا کۆتایی ساڵی ٢٠١٨ وڵاتی تورکیا ٣.٥ ملوێن پەنابەری لە وڵاتەکەی دا ڕاگرتووە کە زۆرترین ڕێژە نزیکی ٢.٥ ملوێن کەس لەم ڕێژە جەماوەریسوریان کە بە هۆی شەڕ و نائارامی وڵاتەکەیان ناچار روویان کردووەتە وڵاتی دراوسێی خۆیان تورکیا، دوای وڵاتی سوریا پەناخوازانی ئەفغانی بە ڕێژەی ١٤٩ هەزار کەس لە پلەی دووهەم، عێراق بە ١٤٢ هەزار لە پلەی سێهەم و پەنابەرانی ئێرانی ٣٩ هەزار کەس کە ڕێژەیەکی زۆریان کوردن و لە کۆتایی دا وڵاتانی سوومالی و سوودان و چەن شوێنی دیکە ٥ هەزار پەناخوازیان نیشتەجێی تورکیایە.
ئامانجی سەرەکی لەوەی ئەو هەموو ڕێژە جەماوەرە لە هەموو دونیا ڕوو ئەکەنە وڵاتانی وەکوو تورکیا، یوونان، مالیزی، ئەرمەنستان و چەن شوێنی دیکە ڕۆیشتن بەرەو وڵاتێکی سێهەمە لە ڕێگای نوێنەرایەتی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران نیشتەجێی ئەو وڵاتانە و دابینکردنی مافی پەنابەرایەتی لە ڕێگای ئەو ڕێکخراوە مافی مرۆڤیەوەیە بەڵام بە داخەوە لە ساڵانی دوایی دا ڕیکخراوی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان لە وڵاتی تورکیا هەموو ئیش و کار و چالاکیەکانی لەو وڵاتە داوەتە دەست ئیدارەی کۆچ و کۆچبەرانی وڵاتی تورکیا و ڕێژەیەکی زۆری پەنابەری نائۆمێد کردووە.
Iranian Refugee in Turkey; photo; public domain by Kaveh Taheri
زۆرترین ئەو کەسانەی ناچار ئەبن وڵاتەکەیان بە جێبهێڵن بە ڕێگای نایاسایی سنوورەکان ئەبەزێنن و ڕوو ئەکەنە وڵاتانی دراوسێی وەکوو تورکیا پێشتر نوێنەرایەتی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان دوای پشکنین و دیمانەیەکی کورت مافی مانەوەی کۆرت خایەنی دەرئەکرد بۆ ئەو کەسانەی داوای پەناخوازیان پێشکەش ئەکرد و دواتر دوای چەندین قۆناغ چاوپێکەوتن لە ئەگەری وەرگرتنی ئەو کەسانە لە لایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان مافی پەنابەرانی پێ دەبەخشرا و دۆسیەکەیان ئەچووە بەشێکی دیکە بۆ هەڵسەنگاندن و بەڕێکردنیان بۆ وڵاتی سێهەم و دابیکردنی ژیانێکی ئارام بۆ خۆیان وبنەماڵەکانیان.
داوبەدوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٦ زایینی ئه مریکا و هەڵبژاردنی دۆناڵد ترامپ بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە کۆمەڵێکی زۆر بەربەست خرایە سەر ڕێگای پەنابەران و وەرگرتنی دۆسیەی پەنابەران لە لایەن ئەو وڵاتەوە هەڵپەسێردرا. وڵاتێک وەکوو ئه مریکا کە پێش هاتنە سەر کاری سەرۆک ترامپ هەموو ساڵێک ڕێژەی ١٠٠ تا ١١٠ هەزار پەنابەری لە هەموو پەنابەران تەنیا لە وڵاتی تورکیا ئەگواستەوە ئەم ڕێژەی بۆ ماوەیەکی زۆر هەتا ئاستی سفر ڕاگرت و دواتریش بە پێی کۆمەڵێک ڕێنوێنی نوێ و مەرجدار لە دوایین ئامارەکانی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان ئەو ڕێژەی بۆ ئێرانیەکان گەیاندووتە ٥٠٠ کەس و بۆ جەماوەری وڵاتیسوریا ٢٠ هەزار کەس کە بە نێسبەتی ڕێژەی پێشووتر زۆر کەمە و بەرچاو ناکەوێت. دوابەدوای وڵاتی ئه مریکا وڵاتانی کانادا و ئۆسترالیا کە ئەوانیش زۆر بە قایمکاری پەنابەریان ئەگواستەوە ڕێژەی وەرگرتنیان هێنایە ئاستێکی زۆر نزم کە بەرچاو نیە.
دوابەدوای ئەوەی ساڵی ٢٠١٥ وڵاتی تورکیا سنوورەکانی ئاوەڵا کرد جەکاوەرێکی زۆر لە دەروازەی ئەم وڵاتەوە خۆیان گەیاندە وڵاتانی ڕۆژئاوایی ئۆرۆپا و زۆرترین ڕێژەیان لە ئاڵمان و فەرانسە و بریتانیا گیرسانەوە و نیشتەجێبوون هەر بۆیە ئەم ساڵانی دواییە و پێشتریش وڵاتانی ئۆروپایی وەکوو بەشدار لە گواستنەوەی پەنابەر لە ڕێگای کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بەشداریان نەکردووە تەنیا لە چەن کەیسێکی تایبەت نەبێت. هەر بۆیە رێکخراوی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان لە نێوان سەرسووڕمان و ناباوەڕی ڕێکخراوە مافە مرۆڤیە جیهانیەکان بەشێکی زۆری چالاکییەکانی خۆی سپاردە دەس ئیدارەی کۆچ و کۆچبەرانی وڵاتی تورکیا و بەشێکی زۆر کەمی بەرپرسانی کۆمیساریا تەنیا وەکوو چاودێرێک لە وڵاتی تورکیا ماونەتەوە و خۆیان لە هەموو کێشە و بابەتەکان دوور ڕاگرتووە. دیارە لەم نێوانەدا بەرپرسان و چاودێرانی ئیدارەی کۆچ و کۆچبەران بە پێی کەم ئەزموونی و قۆرسایی باری ڕیژەی پەنابەران هەم خۆیان و هەم زۆرێک لە پەنابەرانیان تووشی کێشە کردووە و بوارێکی ترس و دڵەڕاوکی لە نێوان پەنابەرانی نیشتەجێی ئەو وڵاتە جێگر بووە.
بە پێی هەواڵێکی ناوەندی هەواڵنێری ئاناتۆلیا ماوەیەک پێش ئێستا تەرمی ٨ پەنابەر کە پێدەچێت زۆربەیان هاووڵاتی ئەفغانستان بن لە چیاکانی سنووری ئێران و تورکیا لە ژێر بەفری تواوەی زستانی ڕابردوو دوزراوەنەتەوە و لێکۆڵینەوە لە سەر ناو و کەسایەتی ئەو کەسانە هێشتا بەردەوامە.
وەک ئاماژەمان پێدا زۆربەی ئەو کەسانەی روو لە وڵاتی تورکیا ئەکەن بە شێوەی نایاسایی و لە ڕێگەی سنووری نێوان ئێران و تورکیا لە ڕێگا چیا و کوێستانە سەرکەشەکانی ئەو وڵاتە دێنە ناو خاکی وڵاتی تورکیا و خۆیان بە پۆلیس و بەرپرسانی ئیدارەی کۆچبەرانی ئەو وڵاتە دەکەن کە بە داخەوە لەم دواییانەدا لە لایەن پۆلیسی ئەو وڵاتەوە تووشی دەمارگرژی و زۆر جار بەندکران و سننورداش کردن هاتوون. بە پێی سەرچاوەیەکی ماڵپەڕی هانا لە نزیکی شاری وان لە سەر سنووری نێوان هەر دوو وڵاتانی تورکیا و ئێران کەمپێکی پەنابەری بە ناوی کۆرۆباش سازکراوە کە نزیک بە ٢٠٠٠ پەنابەری ئێرانی و ئەفغانی و پاکستانی لە خۆگرتووە کە هاوکات لە خراپترین باری مرۆڤی دا ژیان بە سەر دەبەن و زۆربەی ئەو کەسانە ماوەی چەن مانگە لەو کەمپەدا بەند کراون لێپرسینەوەیان بۆ نەکراوە لە سەر دۆسیەکانیان و هەروەها بە پێی ئاماژەی ماڵپەڕی ناوبراو ڕێژەیەکی ٤٠٠ کەسی لە پەناخوازانی ئەفغانی دەستیان داوەتە مانگرتن و ماوەیەکی زۆرە نان و ئاویان نەخواردووە بەڵام بە داخەوە تا ئێستا هیچ هەوڵێک نەدراوە بۆ باشبوونی بارودۆخیان لە لایەن بەرپرسانی ئەو کەمپەوە
لە لایەکی دیکەش دوابەدوای هاتنەسەرکاری لایەنی ڕاستگەرا و سەرکەوتنی ئێسکات مۆریسۆن لە وڵاتی ئۆسترالیا ڕەوشی پەنابەران و پەناخوازان لە وڵاتە چووەتە ڕەوتێکی نالەبار و مەترسیدارەوە و بە پێی سەرچاوەکان لە کەمپەکانی دووڕگەی مائووس و نائۆرۆ هەتا ئێستا ١٠ کەس دەستیان داوەتە خۆکۆژی و هەوڵی کۆشتنی خۆیانیان داوە بەڵام تا ئێستاش دەوڵەتی ئەو وڵاتە و ڕێکخراوە مافی مرۆڤیەکان هیچ هەوڵێکی بەرچاویان نەداوە.
بە پێی هەواڵێکی دیکەی هەواڵنێری ئاناتۆڵی لە سەرەتای ئەمساڵی زایینەیەوە ڕێژەیەکی بەرچاوی ٢٠هەزار هاووڵاتی ئەفغانی لە وڵاتی تورکیا دەرکراون و هاوکات ڕێژەی ٣٥٠ هەزار هاووڵاتی سوریا بە هۆی ئائارامبوونی وڵاتەکەیان گەڕاوەنەتەوە بۆ وڵاتی خۆیان. لەم نێوانەدا بەڵام بارودۆخی ئێرانیەکان زۆر ناڕوون و نادیارە ساڵی ٢٠١٤ هاووڵاتی ئێرانی سەید جەماڵ حۆسەینی سەرنووسەری ماڵپەڕی مافی مرۆڤی هێرانا لە کاتێک دا بە فەرمیی مافی پەنابەری لە لایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان پێدرابوو لە ئێۆ ئاپارته مانەکەی لە شاری نەوشەهیر لە ناوەڕاستی وڵاتی تورکیا تێرۆر کرا و هەتا ئێستاش بکوژ یان بکوژانی دۆسیەکەی نەدۆزرانەوە و کەیسەکەی لە لایەن پۆلیسی تورکیاوە تا ئێستا داخراوە. ئەم ماوە دواییانەش هاووڵاتیانی ئێرانی بە گشتی و کوردانی رۆژهەڵات بە تایبەتی لە بارودۆخێکی زۆر نالەبار و ناڕوون ژیان بە سەر دەبەن لە وڵاتی تورکیا لە لایەک هەڕەشە بۆ سەر خۆیان و بنەماڵەکانیان لە لایەن هێزە ئەمنییتەکانی ئێران بەردەوامە و لە لایەکی دیکەش بە هۆی کێشە و ئاڵۆزی دەوڵەتی تورکیا لە گەڵ کوردانی نیشتەجێی وڵاتەکەی مەترسی بەدی دەکرێت. باری ئابووری و دابەزینی نرخی لیری تورکی لە بەرانبەر دۆلاری ئەمریکی و قەیرانەکان ژیانی پەنابەرانی بە تەواوەتی ئاڵۆز کردووە سەرەڕای ئەوانەش ناڕوونی چارەنووسیان و نەبوونی مافە سەرەتاییەکان بۆ پەنابەران و ئەگەری دەرکردنیان خەوی لە چاویان زڕاندووە و دۆخەکەی زۆرتر ئاڵۆز کردووە.
زۆربەی ئەو بوودجە و داهاتانەی لە لایەن یەکیەتی ئۆروپا و کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوە مرۆڤدۆستەکان بۆ کاروباری پەنابەران بەڕێدەکرێت سەرفی هەڵبژاردنەکانی یەک لە دوای یەکی دەوڵەتی تورکیا و ڕێکخستنی ئاوسانی ئابووری وڵاتی تورکیا دەکرێت و پەنابەران بە تایبەت پەنابەرانی ئێرانی لە کەمترین مافەکانی خۆیان بێ بەشن و لە لایەکی دیکەش مافی کارکردن تەنیا بە ڕێگای نایاسایی هەیە و پەنابەران ناچار لە دۆخێکی زۆر نالەباری دوور لە یاسا بنەڕەتیەکانی مرۆڤایەتی زیاتر لە ١٢ کاژێر و بە نیوەی مەعاشی ئاسایی لە کارگەکانی بیناسازی تاقەت پڕووکێن دا چالاکی و کار ئەکەن. ڕۆژنامەنووسان و چالاکانی مافی مرۆڤ زۆر بە هێواشی و بە دوور لە چاوی حکوومەت چالاکیەکانی خۆیان بەردەوام ئەکەن و زۆر جار ڕێگریان لێکراوە بۆ بەردەوامی چالاکیەکانیان.
هەر وەک لە سەرەتای نووسراوەکەدا باسمان لێکرد بەشێکی زۆری پەنابەران تەنیا کۆچبەری ئابوورین و بۆ گۆڕانکاری لە ژیان و گوزەرانی بارۆدۆخی ئێستایان ڕوویان کردووەتە وڵاتی تورکیا بە هیوای ئەوەی دوای چەن ماوەیەک ڕوو بکەنە وڵاتانی ئۆرووپایی و ئه مریکا و کانادا و وڵاتانی رۆژئاوا کە بە خراپتربوونی دۆخەکە و ڕاگرتنی چالاکیەکانی هەناردەکردنی پەنابەر لە ڕێگای کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتیەکگرتووەکان بۆ وڵاتی ئەمنی سێهەم زۆربەیان بڕیاری گەڕانەوە ئەدەن و بە پێی سەرچاوەکان ئەم ماوە دواییە ڕێژەیەکی بەرچاو لە پەنابەرانی ئێرانی پاشگەزبوونەوە و گەڕاونەتەوە کە ئەوەش بووەتە هۆی بێ متمانەیی بەرپرسانی ئیدارەکانی کۆچ و کۆچبەران لە وڵاتی تورکیا و بڕوا و متمانەیان بە پەنابەرانی ئێرانی زۆر لاواز بووە یان بە تەواوی نەماوە و ئەوەش دۆخەکەی چەن هێندە نالەبار و ئاڵۆزتر کردووە. زۆر جاریش مەسەلەی جیاوازی ئایینی و کێشەکانی وەکوو ئامرازێک بۆ وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی کراوەتە داردەستێک لە لایەن کۆمەڵگای ئێرانیەوە و دواتر لە لێکۆڵینەوەکان دا نادروستی بابەتەکان دەرکەوتووە و ئاشکرا بووە کە خاوەن دۆسیەکان هیچ کێشە و گرفتێکیان نیە و تەنانەت بە ڕێگای یاسایی و بە پاسپۆرت لە وڵاتەکەیان دەرکەوتوون. هەموو ئەم گرفتانە و وەک ئاماژەم پێدا کەم ئەزموونی و بەرچاوتەنگی بەرپرسانی کۆچ و کۆچبەرانی وڵاتی تورکیا کارێکی وایان کردووە کە ئیش و کارەکان نەک بە کەمی زۆر جار هیچ نەچوونەتە پێشەوە و بارگرانی تەنیا لە شەر پەنابەران و بنەماڵەکانیان ماوەتەوە و دوای ساڵانێکی زۆری چاوەڕوانی و وەک ئاماژەمان پێدا زۆربەیان دوای وەرگرتنی مافی پەنابەری بە پێی پەیناننامەی ژێنێڤ هەموو ڕێسەکانیان لێ بووە بە خوری و چارەنووسیان ناڕوونە و هەرکات مەترسی پێشهاتەیەکی نوێ و چاوەڕوان نەکراو ئەکەن.
هه‌موو رۆژێ هه‌واڵی ده ست به سه ر كرانی كۆمه‌ڵێكی به‌رچاوی په‌نابه‌ر له شاره‌كانی ئێزمیر، ئێسته‌مبووڵ، باڵكسیر، ئه‌نكه‌ره و شاره‌كانی سه‌ر سنووری یوونان ده‌كه‌وێته به‌ر چاوی بینه‌رانی میدیاكان و ماڵپه‌ڕه هه‌واڵنێریه‌كان بۆ ده‌ربازكردنی ژیانی خۆیان و ماڵ و منداڵیان له قه‌یرانی توركیه و گواستنه‌وه به‌ره‌و وڵاتێكی رۆژئاوایی به‌ڵام سه‌ره‌ڕای هه‌موو گرفته‌كان رێكخراوه مه‌ده‌نی و مافی مرۆڤیه‌كان و رێكخراوی كۆمیساریای باڵای نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان بۆ ساتێكیش هه‌ستیان نابزوێت و دڵیان به ره‌حم نایه‌ت به پێی سه‌رچاوه‌كان ته‌نیا ساڵی 2015 له ڕه‌وتی كۆچی به‌ربڵاوی په‌نابه‌ران به‌ره‌و ئۆروپا زیاتر له ده هه‌زار منداڵ بێ سه‌ر و شوێن بوون و له بنه‌ماڵه‌كانیان دابڕاون هه‌ر وه‌ها ئه‌م ماوه به هۆی داخرانی رێگا نایاساییه‌كانی نێوان ئێران و توركیه كومه‌ڵێكی دیكه‌ی په‌نابه‌ری ئێرانی، ئه‌فغانی و پاكستانی له رێگا هه‌ورازه‌كان زۆر به سه‌ختی و دوای ماندوو بوونێكی زۆر خۆیان ئه‌گه‌یه‌ننه خاكی وڵاتی توركیا كه زۆربه‌یان له شاره سنوورییه‌كانی وه‌كوو وان و هه‌كاری له لایه‌ن پۆلیسی وڵاتی توركیا دێنه گرتن و بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر له كه‌مپه په‌نابه‌ره‌ییه‌كان ئه‌یانھێڵنه‌وه له خراپترین دۆخی ژیان و زۆر جار بۆ ماوه‌ی چه‌ند مانگ لێپرسینه‌وه‌یان لێ ناكرێت.
به پێی هه‌واڵێكی دیكه‌ی ماڵپه‌ڕی هانا كه زانیاری له سه‌ر رةوشی په‌نابه‌ران ئه‌خاته به‌ر چاوی بینه‌رانی له ماوه‌ی چه‌ن مانگی ڕابردوو ڕۆژنامه‌وانێك و چالاكێكی مافی مرۆڤی به ناوی حه‌مید ره‌زا ئه‌مینی ناسراو به “ئاریۆ به‌رزه‌ن” له هاتنه ناو خاكی توركیا له نزیكی شاری وان له لایه‌ن پۆلیسی كۆچبه‌ری ئه‌و وڵاته‌وه له كه‌مپی كۆرۆباش به‌ندكرا ید ره‌زا یان وه و زیاتر له ماوه‌ی سێ مانگه هێشتا چاره‌نووسی ناوبراو نادیاره و له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌ی ناوبراو داوای یارمه‌تیان له زۆربه‌ی رێكخراوه مافی مرۆڤیه‌كان و هاوكات رێزدار جاوید ره‌حمان به‌رپرسی تایبه‌تی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان بۆ كاروباری ئێران كردووه تا ئێستاش ناوبراو له كه‌مپی ناوبراو به‌ندكراوه و ئاكامی دیار نیه. زۆرن ئه‌و په‌نابه‌رانه‌ی ساڵانێكی زۆره ماڵ و نیشتمانی خۆیان به جێهێشتووه بۆ ئه‌وه‌ی ژیانێكی ئارام و بێ كیشه‌یان بێت به‌ڵام تا ئێستاش ئاكامی دۆسیه‌كانیان نادیاره و منداڵه‌كانیان له خراپترین دۆخی گۆنجاو و له ڕه‌وشێكی ته‌واو نادیار دا باڵا ده‌كه‌ن. به بێ ئه‌وه‌ی داهاتوو و دوارۆژیان دیار بێت.
ده توانن به .فۆرمه تى پى دى اف ئه م نوستراوه دابه زێنن.
amin-khawaleh_Refugees in Turkey_05012019
دیمانه یه ك له گه ڵ عه تا زه رده شتی به‌رپرسی جڤاتی زه‌رده‌شتیانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان
دیمانه یه ك له گه ڵ عه تا زه رده شتی به‌رپرسی جڤاتی زه‌رده‌شتیانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان
ئاماده كردنی دیمانه : ئه‌مین خه‌واله – رۆژنامه‌وان و هه‌واڵنێر
٣٠ ی مانگى ٤ ی ساڵی ٢٠١٩ ی زایینى
ئه‌مین خه‌واله رۆژنامه‌نووس و هه‌واڵنێر
عه‌تا زه‌رده‌شتی : بنەماکانی ئایینی زەردەشتی له سه‌ر سێ بناغەی سه‌ره‌كی : بیرۆكه‌ی چاک، وتەی چاک و کرداری چاک پێك هاتووه، لە بەڕێوه‌بردنی ئەم سێ بناغه‌یە زەردەشتیه‌کان یەکتاپەره‌ستن و یەکتاپەره‌ستی بنەمای سەرەکی ئەم ئایینەیە.
عه‌تا ره‌حیمزاده ناسراو به عه‌تا زه‌رده‌شتی له ساڵی ١٩٧٥ زایینی له شاری سه‌قزی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان له بنه‌ماڵه‌یه‌كی نیشتمانپه‌روه‌ر و كوردپه‌روه‌ر له دایك بووه له سه‌ره‌تای ساڵی ١٩٩٨ زایینی رۆژهه‌ڵاتی كوردستانی به جێهێشتووه و بۆ پێشمه‌رگایه‌تی و خزمه‌ت به نه‌ته‌وه‌كه‌ی رووی كردۆته باشووری كوردستان و ماوه‌ی ٢١ ساڵ پیشمه‌رگه و ئەندامی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران بووه و وه‌كوو ئه‌ركێكی نیشتمانی خزمه‌تی به نه‌ته‌وه‌كه‌ی كردووه. دوای دامه‌زرانی ناوه‌ندی زه‌رده‌شتیانی كوردستان له شاری سلێمانی بە رێبه‌رایه‌تی كه‌سانێك وه‌كوو پیر لۆقمان و عەتا رحیمزادە په‌یوه‌ست ئه‌بێت به ڕیزی زه‌رده‌شتیانی كوردستان و دێته سه‌ر ئایینی باب و باپیرانی و دواتر له ساڵی ٢٠١٥ زایینی ناوه‌ندی جڤاتی زه‌رده‌شتیانی رۆژهه‌ڵات پێك ئه‌هێنێت و به هۆی جیاوازی بیركردنه‌وه‌ی له گه‌ڵ ناوه‌ندی زه‌ردشتیانی كوردستان ئه‌و رێكخراوه به فه‌رمیی دائه‌مه‌زرێنێت و چالاكیه‌كانی وه‌كوو به‌رپرسی جڤاتی زه‌رده‌شتیانی رۆژهه‌ڵات ده‌س پێده‌كات و به‌رده‌وام ئه‌بێت.
پرسیاری ١- وه‌كوو ده‌ست پێك كاك عه‌تا تكایه بفه‌رمووی هۆی پێك هێنانی ناوه‌ندی زه‌رده‌شتیانی كوردستان له كوێوه سه‌رچاوه‌ی گرت و به ڕای جه‌نابتان چه بۆشاییه‌ك بوو به هۆی گه‌شه‌كردنی ناوه‌ندی زه‌رده‌شتیانی كوردستان ؟
وه‌ڵام : لەسالی ٢٠١٣ دا کەسێک بە ناوی کاک لۆقمان په‌یوه‌ندی پێوە گرتم کە گوایە بابەتەکانی من ده‌بینێت و ده‌یانخوێنێتەوە و زۆری پێخۆشە کە پێکەوە کار بکه‌ین ئەوە بوو دوای چه‌ند جار په‌یوه‌ندی گرتن و تاوتوێکردنی ئایینی زەردەشتی باسیان له‌وه كرد كه کوردستان لە جه‌وێكی خنكێنه‌ری تەواو بەسەر ده‌بات چی بکه‌ین دروست کردنی ناونده‌ندێكی زەردەشتیان لە کوردستان خەتەرێکی گه‌ورە بوو بۆ ئێمە چونكه نەمانده‌زانی کە ئایا خەڵک پێشوازیمان لێ ده‌کات یان نا؟ دوای ١٤٠٠ ساڵ وروژاندنی ئاوه‌ها بابەتێک بوێری ده‌ویست به‌ڵام لە هەمان کاتدا پێویست بوو کە ئەم ناوندە درووست بێت، بە لەبەر چاوگرتنی ئاینێکی هێنراوە کە بە تەواوی ده‌ستی بەسەر کولتورو فه‌رهه‌نگ و مێژووی ئەم گەلە دا گرتبوو و لە رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست بە تەواوی سەرلێشێواوی سیاسی و جۆغرافیایی وکولتوری لە مابه‌ینی هەموو میللەتانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین بەتایبەتی کوردستان داناوە بۆیە بە پێویستمان زانی ئێمە وه‌کوو نه‌ته‌وه‌ی کورد راپەڕینێکی ئایینی و کولتووریمان هەبێت بۆ ئەوه‌ی چی دیكه لاوانمان لە مێژوو و کولتور و ئایینی خۆیان دوور نەکەونەوە و فه‌رهه‌نگ سازیه‌کی کوردی لە کوردستان پێک بهێنین ئەوە بوو بە تەواوی مه‌ترسیكانیەوە کە بە تایبەت ده‌مانزانی حیزبە ئیسلامیه‌کان دژمان ڕاده‌وستن ده‌ستمان بەم کارە کرد و بە به‌شداری زۆربەی نوسەران و کورد په‌روەران لە هەر چوار پارچەی کوردستان یەکەم کۆنفرانسمان لە شاری سلیمانی گرت و دوابەدوای ئەو کۆنفرانسە ناوه‌ندی زەردەشتیانمان پێک هێنا. وه‌ک به‌شداری هەر چوارپارچەی کوردستان ئێمەش وه‌ک رۆژهەلاتی کوردستان ئەنجومەنی زەردەشتیانی رۆژهەلاتمان پێک هێنا لەژێر ناوی ناوه‌ندی زەردەشتیانی کوردستان لە ئاستی کارکردن دا و پیوه‌ندی ناوه‌ندی زەردەشتیان لە گەل ده‌وروبەری و وڵاتان بوو بە هۆی ئەوی کە ئێمە نەتوانین هه‌ندێك پیوه‌ندی قەبووڵ بکه‌ین بۆ نموونە پیوه‌ندی لەگەڵ ئێران و پیوه‌ندی لە گەڵ هه‌ندێك لایه‌ن کە دژی جووڵانەوه‌ی کورد کاریان کردووە هەوڵێكی زۆرمان دا کە ئەو جۆرە پێوه‌ندیانە بێ كه‌ڵكن و هیچ سوودێکی بۆ کورد نیە به‌لام بە داخەوە گوێ بیستمان نەبوون. ٢ مانگ لە دروست بوونی ناوه‌ندی زەردەشتیان تێدەپەڕی کە چه‌ند کەسێک کە خەڵکی سلێمانی بوون بە ڕه‌سمی ڕایانگه‌یاند له ناوندەكه‌مان جیا بوونەوە هۆکاره‌كه‌یان بۆ ئەوە گێڕایەوە کە شەفافیت لە کارکانی ناوه‌ند نیە وبڕیارەکان یەک لایه‌نه‌یه و لە ڕاستی دا ناڕوونی و هەرکەس بۆخۆی و تێکەڵاوی بە حیزب و بە حیزبیکردنی ناوه‌ندی زەردەشتیان مه‌شروعیه‌تی لای ئێمەی رۆژهەلاتی نەما و بڕیارمان دا وه‌ک رۆژهەلاتییه‌ك سەربەخۆ کاربکه‌ین و ئێستا وه‌ک ئەنجۆمەنی زەردەشتیانی کوردستانی ئێران کار ده‌که‌ین و بە بڕوای من بەم جۆرە سەرکەوتنمان زیاترە.
پرسیاری ٢ – بنه‌ماكانی ئایینی زه‌رده‌شت له سه‌ر چیه و جیاوازی ئایینی میترائیزم له گه‌ڵ زه‌رده‌شت له چی دا ئه‌بینن؟
وه‌ڵام : بنەماکانی ئایینی زەردەشتی له سه‌ر سێ بناغەی سه‌ره‌كی : بیرۆكه‌ی چاک، وتەی چاک و کرداری چاک پێك هاتووه، لە بەڕێوه‌بردنی ئەم سێ بناغه‌یە زەردەشتیه‌کان یەکتا پەرستن و یەکتاپەرستی بنەمای سەرەکی ئەم ئایینەیە. ئایینی میترایی و ئایینی خۆری دوو ئایینی بەهێز بوون لەم ناوچەیە واتە کوردستان کاریان کردوە. زەردەشت هات و کەڵکی لەم دوو ئایینە وەرگرت و لە سەرچاوە باشەکانیان ئایینی مەزدایی و یەکتاپه‌رستی پێک هێنا، خۆریه‌کان یان خۆر په‌رستەکان خۆریان بە سەرچاوه‌ی بووژانەوی ژیان ده‌زانی بۆ نموونە کاتێک خۆر گه‌رمای خۆی ده‌نوێنێ هەموو گژو گیا لە خەوی زستانی هەڵده‌ستن و سرۆشت جوان ده‌کەن لە هەمان کات دا میتراییه‌کان میترایان بە نوێنەری خۆر دەزانی . زەردەشت هات ئاگری کرد بە نوێنەری ئاهورامەزدا، زەردەشت هات بە جێگەی خۆر پرستی ئاهوورامه‌زدای بە خەڵک ناساند کە ئاهوورامەزدا خۆی خوڵقێنەری خۆرە ومیترایشە. میتراییەکان میترایان بە نوێنەری مەخلوق و خۆر دزانی. زەردەشت ئەو ئەفسانە و خۆرافاتانه‌ی کە لەو دوو ئایینەدا بوو لای برد و یەکتاپه‌ره‌ستی جێگر کرد. کە ئاهوورامەزدا خوڵقێنەری هەموو بوونەوەرەکان و سروشتە، ئایینی زەردەشتی تەواوکەری تەواوی ئایینە کوردیه‌کانە. لە فەلسەفەی ئایینی زەردەشتی ده‌بینین کە عەقڵ گەرایی و جەهان بینی و ڕاست بێژی قسەی یەکەم ده‌کات بۆیە ئەم ئایینە دوای ٣٧٥٧ ساڵ ئێستاكه‌یش ده‌توانین کەڵکی لێ وەربگرین بۆ کۆمەڵگا سازی و بەرەو پێش بردنی زانست و عیلم.
پرسیاری ٣ – وه‌كوو هه‌موو ئاگادارین زه‌رده‌شت له ناوچه‌ی كوردنشینی میزۆپۆتامیا له دایك بووه و زمانی نووسینی ئه‌وێستاش هه‌ر زمانی كوردیه به‌ڵام فارسه‌كان و پان ئێرانیسته‌كان ئه‌ڵێن زمانی نووسینی ئه‌وێستا زمانی په‌هله‌ویه جه‌نابتان چۆن هه‌ڵسانگاندنی جیاوازیه‌كان ئه‌كه‌ن و ڕاتان له سه‌ر بیر و بڕواكانی پان ئیرانیسته‌كان به ڕیبه‌رایه‌تی كوڕی شای پێشووی ئێران چۆن ده‌رئه‌بڕن ؟
وه‌ڵام : بەڵێ زۆر ڕاستە زەردەشت لە ناوچەی کوردستان لە ته‌ختی سوله‌یمان له نێوان شاره‌كانی تیکاب و ورمێ لەدایک بووە هیچ کەس ناتوانێت حاشا لە کورد بوونی زەردەشت بکات چون تەواوی به‌ڵگەنامه‌کان بە ئەوێستایشەوە دەرخەری ئەو ڕاستییه‌ن کە زەردەشت کوردە. لەو سەردەمانه‌دا بابەتێک بەناوی نەتەوە وجوودی نەبووە، نەتەوە سازی یان دروست کردنی سنوور زادەی سەدەی نۆزده‌هه‌مه لە دایک بوونی دیموکراسی، کۆمۆنیستی، ناسیونالیستی، لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە زمانی پاڵەیی کە فارسەکان پێی دەڵین پەهلەوی هیچ په‌یوه‌ندیه‌کی بە فارسەوە نیە و لە بنەڕەتەوە کوردیە ئەوە وشەی پاڵەییه کە کردوویانه بە پەهڵەوی بۆ مەرامی سیاسی خۆیان لە هەمان کات دا عەرەبەکانیش بە پالەیی ده‌ڵێن فەیلی، ئاترۆپاتێن یانی ئاگر و پایتخت کە ئێستا تورکەکان پێی دەڵێن ئازەربایجان لێرەدا بۆمان دەردەکەویت کە دراوسێکانی دەوروبەرمان بە هۆی نەبوونی میژوویان هاتوون لە بابەتەکانی کورد کەڵکیان وەرگرتووە. ئێستا بۆ ئەوه‌ی جوان وردبینەوە کە ئێمەی کورد خاوه‌نی ئەو مێژووه‌ین من چه‌ند وشه‌یه‌ک دەخەمە بەر باس بۆ ئەوه‌ی بزانن هیچ په‌یوه‌ندیه‌کی بە فارسەوە نیە : ئاگر، ئاور، ئایر، ئاتر. ئەم وشانە هەموویان یەک بنه‌ماڵه‌ن به‌ڵام بە زاراوە جیاوازه‌كانی کوردی. گاتاکان، وتەکان، گوتەکان. ئەمانه‌یش وشەی کوردین بە زاراوە جیاوازه‌کان. لێرەدا شتێک بەناوی گفتەکان نابینین تا بڵێین په‌یوه‌ندی بە فارسەوە هەیە بۆیە کتێبی گاتاکانی زەردەشت سه‌ڵمێنەری ئەوەیە کە کوردیە و زەردەشتیش کوردە. بە درێژایی مێژوو فارسەکان کەڵکیان لە مێژووی کورد وەرگرتووە بۆ دەسەڵاتی خۆیان و تەواوی ئەو بابەتانه‌ی وه‌ک مێژوو ناوی دەبەن کە گوایە ئەوان خاوه‌نین دوورە لە ڕاستی، ئێمەی کورد قەوم نین میللەتین، نه‌ته‌وه‌ین بۆیە مافی خۆمانە داوای مافی ڕەوای خۆمان بکه‌ین و نەمانهه‌وێت لە ژێر دەسه‌ڵاتی هیچ نەتەوه‌یه‌کی دیكه دا ببین، بۆیە فارسەکان ده‌بێت ئەوە بزانن ئه‌گەر زمانی کوردیان لێ وه‌ربگیرێته‌وه لاڵ دەبن، کوڕی شای ڕابردووی ئێران یان هەر کەسێکی دیكه ناتوانێت دژی مافی ئێمە بوه‌ستێتەوە یان بیەوێت سەرۆکایەتی ئێمه بکات، ئێستا ئەوان هاتوون بە ناوی زەردەشتیه‌ت بانگه‌واز بۆ خۆیان دەکەن، ئێمە دژی هیچ کەس نین به‌ڵام له هه‌مان كات دا دژی ئەو کەسە یان ئه‌و کەسانه‌ین ده‌یانەوێت بە ناوی زەردەشتیەتەوە ده‌سه‌ڵات بگرنە ده‌ست خۆیان چۆنكه ئێمە باوه‌ڕمان بەوه‌یه کە ئایین ده‌بێت لە سیاسەت جیاواز بێت.
پرسیاری ٤ – له ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند ساڵه چالاكیه‌تان له ناوه‌ندی زه‌رده‌شتیانی كوردستان هاتنه‌وه سه‌ر ئایینی كۆنی زه‌رده‌شتی چۆن مه‌زه‌نده ئه‌كه‌ن و به ڕای ئێوه چه‌نێك توانیوتانه له دڵی خه‌ڵكی كوردستان جێگای خۆتان بكه‌نه‌وه ؟
وه‌ڵام : من وه‌ک خۆم کاتێک هاتمە ناو ئەم پرۆژەوە باوه‌ڕم بەوە بوو کە میللەتێک هه‌تا نەبێتە خاوه‌نی ئایین و کولتووری خۆی هیچ کات نە بە مافەکانی ده‌گات نەك ده‌بێتە دەولەت، بۆیە هەمیشە هەوڵم داوە وه‌ک تاکی خۆم ناسیۆنالیستێک بم. ته‌نها کار لە سەر کولتوور و ئایین وبابەتە کوردیەکان بکەم بۆیە ئەم رێگام هەڵبژارد، لە سەرەتادا زۆر لە ژێر گوشار بووین لە لایه‌ن حیزبە ئیسلامییەکان، مەلاکان لە مزگەوت فتوای جۆراوجۆریان دەردەکرد تەنانەت لە لایه‌ن توندڕەوانی سەلەفی هەڕەشەی کوشتنمان لێدەکرا به‌ڵام بەسەر ئەو هەموو گۆشارو و سه‌ختیانه‌دا کۆڵمان نەدا بەردەوام بووین، داهاتێكی زۆر باشی بووە به ڕاستی کوردستان بۆشاییه‌کی گەوره‌ی تێدا بوو ئەویش ئایینی زەردەشتی بوو کە ئێمە دوای ١٤٠٠ ساڵ خنكاندنی زیندوومان کردەوە ئێمە وه‌ک زەردەشتیانی رۆژهەڵات کاره‌کانمان کرد بە شێوازی ته‌شکیلاتی و توانیمان لە لوڕێستان، لەکستان، کرماشان، ئیلام و سنە وپیرانشار و زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان نوینەرایه‌تی درووست بکه‌ین کە ئێستا لە هه‌موو رۆژهەڵات ٢٤ نوێنەرایه‌تیمان هەیە خەڵکێکی زۆر بەدەم بانگەوازەکانمانەوە هاتوون بە تایبەتی لاوان، بۆیە ده‌توانم بڵێم ئێمە لە تەواوی پارچەکانی دیكه سەرکەوتووترین و جه‌ماوه‌ری زیاتر هاتوونەتە ناو ریزه‌كانمانەوە و رۆژ له‌دوای رۆژ جه‌ماوه‌رێكی زیاتر په‌یوه‌ندیمان پێوە ده‌گرن و خۆمان چالاكیه‌كانمان بەسەرکەوتوو ده‌زانین. به‌ڵگه‌م بۆ سه‌ڵماندنی وته‌کانم ئەوەیە كه زەردەشتیانی باشوری کوردستان لە کوردستانێکی ئازاد کاردەکەن و بۆدجە و داهاتی تایبەت به خۆیان هەیە به‌ڵام ئێمە هیچ بۆدجه‌یه‌كمان نیە و هیچ حکوومەتێک پاڵپشتیمان ناکات هێشتا بەو ئیمکاناتەی زەردەشتیانی باشوور هەیانە بەقەده‌ر ئێمە سەرکەوتوو نین، ئەوە سه‌ڵمێنەری ئەویە کە خەڵکی رۆژهەڵات زیندوون و بیریان كراوه‌تره بۆیە من شانازی بە تەواوی رۆژهەڵاتەوە دەکەم کە هەردەم پشتیوانی پاڵپشتی زانست و پێشکەوتن دەکەن، ئەنجومەنەکەمان ئاوارەیە به‌ڵام بە هۆی سەردەمیانە بیرکردنەوه‌ی خەڵکی رۆژهەڵات سەرکەوتووە و من وه‌ك خۆم داهاتوویه‌کی گه‌ش ده‌بینم بۆ رۆژهەڵات.
پرسیاری ٥ – له كۆتایی دا بفه‌رموون بۆچی له ناوه‌ندی زه‌رده‌شتیانی كوردستان جیابوونه‌وه و هۆكاره‌كانی چی بوون ؟ وهه‌روه‌ها ئاگادار بووین كه له‌م دواییانه دا ناوی ناوه‌نده‌كه‌تان گۆڕی بۆ ناوه‌ندی زه‌رده‌شتیانی كوردستانی ئێران بۆچوونتان له سه‌ر ئه‌و گوڕینی نێوه‌ڕۆكه چیه و هۆكاری له چی دا ئه‌بینن ؟
وه‌ڵام : هەروەها کە لە یەکەم پرسیار باسی هه‌ندێك بابەتی سەرەتایی وه‌ك دروست بوونی ناوه‌ندی زەردەشتیانی کوردستانم کرد لە گەل دامەرزاندنی ناوه‌ندی زەردەشتیان بڕیار وا بوو کە هەر چوارپارچەی کوردستان نوێنه‌ری خۆیان هەبێت لە ناوندی زەردەشتیان. ١- هەر پارچه‌یه‌کی کوردستان نوێنەری خۆی کارەکانی ئەو به‌شە بکات. ٢- ناوه‌ندی زەردەشتیانی کوردستان نابێت تێکەڵ بە حیزبایەتی بکرێت. ٣- په‌یوه‌ندیه‌کان دبێت ئاشكرایی تێدا بێت. ٤- په‌یوه‌ندیه‌کانی دەرەوە و ناوخۆ ده‌بێت ئەنجۆمەنی باڵا کە پێکهاتەی هەر چوار پارچەی کوردستانە بڕیاری لەسەر بدات ئەم خاڵانە و زۆر خاڵی دیكه‌ش کەوتنە بەر باس و قەبووڵ کران دوای ماوه‌یەک کار کردن لە نیوان باشووریه‌کان ناکۆکی دروست بوو وچه‌ند کەسێکیان لێ جیابوەوە و چوونە ڕیزی ڕێكخراوێکی نوێ بە ناوی یه‌سنا به‌ڵام چونكه حیزبایەتیان تێکەڵ کردبوو هەموو رۆژێک ناکۆکی دەکەوتە نێوانیان، هەر چه‌ند ئێمە وه‌ک رۆژهەڵاتیه‌كان چه‌ندجارێک که‌وتینە نێوانیانه‌وە و قسەمان لە گەڵ کردن کە بڕیاری سه‌ره‌كی ئێمە ئەوە بوو كه ناوه‌ند تێکەڵاو بە حیزبایەتی نەکرێت به‌ڵام بەداخەوە ئه‌وان گویێان نەدا و دوای ماوه‌ی ساڵێک ناوه‌نده‌كه‌یان پێک هاتبوو لە سێ حیزبی گۆڕان، یەکیه‌تی و پەکەکە. لە ڕاستی دا لەوە خراپتر ئەوە بوو روژهەڵاتیه‌کان کە ده‌هاتن بۆ باشووری كوردستان و سەردانی ناوه‌ندیان دەکرد دوای گه‌ڕانه‌وه‌یان ئاگادار ده‌كراینه‌وە لەگەڵ رۆیشتنەوەیان بۆ رۆژهەلات ناوه‌ندی ئه‌منییه‌تی ئیتلاعات بانگی دەکردن بۆیە ئەنجومەنی زەردەشتیانی رۆژهەلات بریاری دا کە چی دیكه لە ژێر ناوی ناوه‌ندی زەردەشتیانی کوردستان چالاكی نەکات و سەربەخۆیی خۆی ڕاگه‌یاند، لە ڕاستی دا ئێمە ئەو ناوه‌ندە بە ناوه‌ندی چوارپارچه‌ی کوردستان نازانین و ڕه‌وایی نیە لای ئیمە بگرە لە رێگەی زەردەشتیت لایان داوە بۆ بەرژەوەندی تاکه‌كه‌سی یان حیزبێک کار دەکەن. گۆڕانكاری ناوی ئەنجۆمەنی زەردەشتیانی رۆژهەڵات بۆ ئەنجۆمەنی زەردەشتیانی کوردستانی ئێران، ئەوە بوو کە لە ئێستادا ئێمە وه‌ک زەردەشتیانی رۆژهەڵات پێویستمان بە کاری دیپلۆماسی و خۆ نزیک کردنەوە لە زەردەشتیانی جیهانە بۆیە ئەگەر زەردەشتیانی رۆژهەلات خۆمان بناسێنین نامانناسن چۆنكه دولەتێکی کوردستان له ئێستادا بوونی نیە هه‌تا بزانن رۆژهەڵاتەکه‌ی کوێیە، بۆیە بۆ کاروباری رێكخراوه‌یی ئەو ناوەمان هەڵبژارد بە تێکڕای ده‌نگی ئەنجۆمەنه‌كه‌مان و پێمان وایە بەو ناوه‌وە سەرکەووتووتر ده‌بین، کاتێک ده‌بینین لە باشور هیچ حسابێک بۆ رۆژهەڵات ناکرێت تەنانەت لە بوودجەی دیاریکراویش لە لایه‌ن حکوومەتەوە ده‌بینین سێ حیزب داگیری کردووە کاتێک ده‌بینین کاره‌کانی دەرەوی وڵاتیان بۆ باشوری کوردستانە لێرەدا ناوی ئەنجۆمەنی زەردەشتیان به ته‌نیا خزمەت به چه‌ند کەسێك لە باشوور ده‌کات بۆیە ناوی ئه‌نجۆمه‌نەکەمان گۆڕی کە ئەوان ئیتر نەتوانن بەناوی ئێمەوە کاربکەن.
ده قى ئه م نوستراوه ده توانن به فۆرمه تى پى دى اف له لینكى خۆاره وه دابه زێنن:
An Interview with Aatta Rahimzadeh_Zoroastrianism revival in Kurdistan
پەیامی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بە بۆنەی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ٢٧١٩ی کوردەواری
پەیامی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بە بۆنەی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ٢٧١٩ی کوردەواری
١٤ی ڕەشەممەی ١٣٩٧
هاونیشتمانیانی خۆشەویست!
خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان!
سەرەتا و لە بەرەبەری هاتنی ساڵی نوێی کوردەواریدا، بەناوی “ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران”ەوە، پڕ بە دڵ پیرۆزبایی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ٢٧١٩ی کوردیتان لێ دەکەین.
ئێوە خەڵکی مافخوازی کوردستان هەموو ساڵێک سەرەڕای فشار و چاودێریی چڕی هێزە ئەمنیەتییەکانی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران، توانیوتانە نوێبوونەوەی ساڵ و ڕێوڕەسمە نەورۆزییەکان بکەنە دەرفەتێک بۆ خۆشی دەربڕین و بانگەوازی ویست و داخوازییە نەتەوەیی و ئینسانییەکانی خۆتان وەک نەتەوەیەک کە تا ئێستاش لە سەرەتاییترین ماف و ئازادییەکان بێ‌بەش کراوە.
لە چەند ساڵی ڕابردوودا رێوڕەسمە نەورۆزییەکان لە کوردستان بە شێوەیەکی جیاواز لە هەمیشە بە پەیام و درووشم و هێمای تایبەتەوە بەڕێوەچوون کە نیشانەی بەرزیی ئاستی شعوور و هوشیاری نەتەوەیی و رێکخراوبوونی ئیرادەی گشتیی کۆمەڵگەی کوردستانە؛ بۆیە ئەمساڵیش پێویستە ڕێوڕەسمەکانی نەورۆز لە ئاستێکی بەرینتردا، بە ناو و دروشم و هێمای تایبەتەوە، یەکگرتووانە بەڕێوە بچن و بکرێنەوە بە دەرفەتێک بۆ گەیاندنی کۆمەڵێک مانا و پەیامی نەتەوەیی و شوناسخوازانە. بۆیە “ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران” هەر وەک لە لایەن کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانەوە چاوەڕوانی لێ دەکرا، لەم پێوەندییەدا یەکگرتووانە و لە سۆنگەی گرینگیدان بە زەروورەتی “یەکریزی” و “پێکەوەبوون” لە هەموو ئاست و بەستێنەکاندا، داوا لە خەڵکی کوردستان بە هەموو چین و توێژەکانییەوە دەکات:
١- رێوڕەسمەکانی نەورۆزی ئەمساڵ لە ژێر ناوی “نەورۆزی سەمای ئازادی”دا بەڕێوە بچن.
٢- با درووشمی سەرەکیی ڕێوڕەسمەکانی نەورۆزی ئەمساڵمان، “یەکریزی و هاوکاریمان، ڕەمزی سەرکەوتنمانە” بێت.
٣- لە ڕێوڕەسمەکاندا لە “جامانە، هەوری و گوڵی سوور”، کەڵک وەربگرین.
خەڵکی خاوەن هەڵوێستی کوردستان لانیکەم لە ماوەی تەنیا چەند مانگی ڕابردوودا زیاتر لە هەمیشە نیشانیان داوە کە یەكگرتووانە بەدەم بانگەواز و داوای هێز و لایەنە سیاسییەکانی خۆیانەوە دێن و چاوەڕوانیشیان – لە قۆناغی ئێستای خەبات دژ بە سیاسەتە دژیگەلییەکانی رێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران – یەکگرتوویی و پێکەوە بوونە. خەڵکی کوردستان بەرانبەر بە کردەوە دژیگەلی و تێرۆریستییەکانی رێژیم، مووشەکبارانی بنکە و بارەگاکانی حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لەسێدارەدانی سێ بەندکراوی سیاسیی کورد، زانیار و لوقمان مورادی و ڕامین حوسێن‌پەناهی، لە رۆژی ٢١ی خەرمانان و هەروەها بە بۆنەی ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکی لە ٢ی ڕەشەمەی ئەمساڵ، نیشانیان دا کە یەکگرتووانە بە گژ سیاسەتی دوژمنکارانەی رێژیمدا دەچنەوە و خاوەنداری لە خەباتی شوناسخوازانەی خۆیان دەکەن. بۆیە چاوەڕوان دەکرێ بە بۆنەی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ئەمساڵیشەوە، یەکگرتووانە بە وەڕێخستنی رێوڕەسمی گشتی و جەماوەری، خاوەندارێتی لە ماف و ئازادییە کلتووری و نەتەوەییەکانی خۆیان بکەن.
لەم پێوەندییەدا ئەرکی وتاربێژان، شاعیران و هونەرمەندانە کە نێوەرۆکی قسە و بابەت و هونەرەکەیان، تەژی بێت لە پەیامی یەکگرتوویی، نەتەوەیی و بەگژداچوونەوەی زوڵم و زۆری و سیاسەتە دژیگەلییەکانی رێژیمی کۆماری ئیسلامی. با لە ڕێوڕەسمە نەورۆزییەکانی ئەمساڵدا بە لەمل‌کردنی “جامانە و هەوری” و بەدەستەوەگرتنی “گوڵی سوور” و بەرزکردنەوەی درووشمی “یەکڕیزی و هاوکاریمان، رەمزی سەرکەوتنمانە”، “سەمای ئازادی” بکەین و بیسەلمێنین کە لە وەدستهێنانی ماف و ئازادییەکانی خۆمان وەک نەتەوەیەک بەردەوام و شێلگیرین.
نەورۆز لە هەمووان پیرۆز بێت.
بەهیوای ساڵێکی پڕ لە دەسکەوت و سەرکەوتن بۆ بزووتنەوەی مافخوازانەی خەڵکی کوردستان.
ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران
١٤ی ڕەشەممەی ١٣٩٧
چەمران تا خامەنەیی.. وێنەیەك و پێنج چارەنووسی جیاواز
چەمران تا خامەنەیی.. وێنەیەك و پێنج چارەنووسی جیاواز
سالار حیسامی
٣ی مانگى مارچ ٢٠١٩
وێنەیەك(فۆتۆ)ی چەند هاوڕێ و هاوكار و بەرپرسی پلەباڵای ئێران لە دوای ڕووخاندنی رژیمی پاشایەتیی پەهلەوی و سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، زۆر سەرنجڕاكێشە! لە وێنەكەدا لە ڕاستەوە بۆ چەپ، هەر یەك لە “مستەفا چەمران، عەباس ئەمیر ئینتیزام، مەهدی بازرگان، داریووش فرووهەر و عەلی خامەنەیی” بە تەواوی دیارن.
ئەم وێنەیە بینەر تووشی ڕامانێكی قووڵ لە بارەی ژیاننامە و كارنامەی كار و بەتایبەتی چارەنووسی هەر یەكێكیان دەكا
حوسەین چەمران، (باوكی مستەفا چەمران) لە گوندی (چەمران)ی سەر بە شاری ساوە، بەرەو تاران كۆچی كردووە و مستەفای كوڕی كە بە (دكتـۆر چەمران) ناسراوە، ساڵی ١٣١٠ی هەتاوی لە تاران لەدایك بووە. ناوبراو دوای تەواوكردنی قۆناغی زانكۆ لە بواری ئەلیكتڕۆنیك و وەرگرتنی بڕوانامە لە زانكۆی تاران ڕووی لە ئەمریكا كردووە و لەوێ بڕوانامەی دكتۆرای لە فیزیكی پلاسما وەرگرتووە. دواتر بە پێچەوانەی پسپۆڕیی خۆی، ڕووی لە بواری سەربازی كردووە، لە میسر و لوبنان چەندین خولی بینیوە و یەكێك لە فەرماندەكانی بزووتنەوەی “ئەمەل” بووە. لە دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، لە یەكەمین خولی مەجلیسی شورای ئیسلامیی ئێراندا بووەتە نوێنەری خەڵكی تاران و لە دەستپێكی حوكمی جیهادی ئایەتوڵا خومەینی لە دژی گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، لە قەتڵوعامی خەڵكی ئەم كەرتە داگیركراوەی كوردستاندا دەستی بە خوێنی ڕۆڵەكانی ئەم گەلە بەش مەینەتەدا سوور كردووە، هەر بەو هۆیەوە، لەلایەن ئایەتوڵا خومەینی كە جڵەوداری حوكمڕانیی كۆماری ئیسلامیی ئێران بوو، خەڵات كراوە و پلەی وەزیری بەرگری پێ بەخشراوە، هەر لەو كاتەدا كە ئەو پۆستەی وەرگرتووە، زیاتر لە دوازدە هەزار كەسی لە هێزەكانی ئەرتەش دەركردووە و جارێكی دی خەڵات كراوە و بووەتە ڕاوێژكاری شورای باڵای بەرگری.. لەگەڵ هەڵگیرسانی شەڕی نێوان عێراق و ئێران، وەك فەرماندەیەكی باڵا و رێكخەری هێزەكانی ئەرتەش و سوپای پاسداران چووەتە ئەهواز و لە ٣١ی جۆزەردانی ١٣٦٠ی هەتاوی لە دێهلاویپە -ی سەر بە شاری (سووسنگێرد) بە هۆی پارچەیەكی گوللە خومپارەوە كوژراوە، كە پشتەسەری هەڵتەكاندبوو.
عەباس ئەمیر ئینتیزام، ساڵی ١٣١١ی هەتاوی لە تاران لەدایك بووە. دوای دامەزرانی كۆماری ئیسلامیی ئێران، بریكاری سەرۆك وەزیران و وتەبێژی دەوڵەتی مەهدی بازرگان بووە. دواتر بووەتە سەفیری ئێران لە ئەورووپا و هاوكات بۆ ئێران بانگهێشت كراوەتەوە و تۆمەتی هاوكاری و پەیوەندی لەگەڵ ئەمریكا و پیلانگێڕان لە دژی مەجلیسی شارەزایان(خبرگان) و دەربازكردنی بەرپرسانی رژیمی پاشایەتی و… هتد، دراوەتە پاڵی و بۆ ماوەی ٤٥٤ ڕۆژ لە ژووری تاكەكەسیدا ئەشكەنجە دراوە، یەكێك لە بكوژترین دادوەرە باڵاكانی دادگەی ئێرانی سزای لەسێدارەدانی بۆ دەركردووە، بەڵام بە هۆی هەوڵ و پشتیوانییەكانی موهەندیس بازرگان، حوكمەكەیان لە سێدارەدانەوە بۆ زیندانی هەتاهەتایی گۆڕیوە. دوای ١٧ ساڵ زیندان (١٣٥٨ تا ١٣٧٥) ئازاد كراوە، بەڵام دووساڵ دواتر(١٣٧٧) و پاش تیرۆركردنی(سەید ئەسەدوڵا لاجوەردی) كە بە دڕندەترین سەرۆكی زیندانەكانی كۆماری ئیسلامی ناسراوە، عەباس ئەمیر ئینتیزام لە وتووێژێكیدا لەگەڵ ڕادیۆ ئەمریكا، “لاجوەردی” بە “جەلاد” ناو برد و بەوەش جارێكی دی دەستبەسەر كرا و بۆ گرتووخانەی “اوین”یان گەڕاندەوە و تا ساڵی (١٣٨٥) یەكەم دانیشتنی دادگاییكردنی بەڕێوەنەچوو، لە ژێر ئەو هەموو گوشار و ئەشكەنجەدانەشی هەرگیز لە هەڵوێستی خۆی پاشگەز نەبووەوە، هەتا بە هۆی نەخۆشی و پەككەوتوویی ئازاد كرا و لە ٢١ی پووشپەڕی ١٣٩٧ی هەتاوی بە هۆی وەستانی دڵ لە ناو ماڵی خۆیدا كۆچی دوایی كرد.
مەهدی بازرگان تەبریزی، كە بە “موهەندیس بازرگان” و “بونیادنەری ڕەوتی ئیسلامگەرایی مۆدێڕن لە ئێراندا” ناسراوە، ساڵی ١٢٨٦ی هەتاوی لە تاران لەدایك بووە. ئەندامی بەرەی میللی و دامەزرێنەری بزووتنەوەی ئازادیی ئێران بووە. دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، ئایەتوڵا خومەینی پۆستی سەرۆك وەزیرانی ئێرانی لە “دەوڵەتی كاتی”دا پێ سپاردووە. بازرگان هەر لە سەروبەری گەلپرسی بۆ حوكمڕانیی نوێ لە ئێراندا، لەگەڵ خومەینی زۆر جیابیر بووە.. ئەو پێشنیاری ناوی “جمهوری دموکراتیک”ی بۆ دەوڵەتی نوێ كرد، دواتر بە هۆی ناڕەزایەتی و بەرپەرچدانەوەی زۆری، ناچار بوو ناوەكە بۆ “جمهوری دموکراتیک اسلامی” بگۆڕێ، بەڵام ئایەتوڵا خومەینی وەك دوابڕیاردەری دەسەڵاتی حوكمڕان بە دەقی تۆماركراو گوتی: “تەنیا «جمهوری اسلامی» نە وشەیەك زیاتر، نە وشەیەك كەمتر..”! پێدەچێ ئەگەر ڕاوێژكارەكانی نەبان، وشەی “ایران”یشی قبووڵ نەكردبا، ڕەنگە پێی وابووبێ وەك چۆن كەسانی نزیك لە خۆی(بەهەشتی، مووسەوی ئەردەبیلی، رەفسەنجانی، خامەنەیی، باهونەر و مەهدی عێراقی) كە “حزبی جمهووری ئیسلامی“یان دامەزراندووە، دەوڵەتیش هەر بەو شێوە و شكڵ و ناو و قەوارەیە دادەمەزرێ!! بەگشتی بێ ئەزموونی خومەینی و كەسانی دەوروبەری لە دەوڵەتداری و سیاسەتدا، هۆكاری سەرەكی بووە بۆ ئەوەی بازرگان واز لەو حوكمڕانییە بێ سەروبەرە و پاشاگەردانییە بهێنێ، بەتایبەتی كە سەفارەتی ئەمریكا لە تاران لە لایەن تاقمێكی سەر بە خومەینی بە ناوی “دانشجویان پیرو خط امام” لە مانگی گەڵاڕێزانی ساڵی ١٣٥٨ی هەتاویدا دەستی بەسەردا گیراو و كارمەندەكانی بە دیل گیران.
وازهێنانی بازرگان لە دەوڵەتداری و گۆشەگیری و بێدەنگبوونی لە تاوانەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران، وای كردبوو، سەرانی كۆماری ئیسلامی ڕێزی بگرن و كاتێ لە ٣٠ی بەفرانباری ساڵی ١٣٧٣ی هەتاوی لە شاری زووریخ-ی سویس كۆچی كرد كە بۆ چارەسەری پزیشكی سەردانی ئەو وڵاتەی كردبوو، تەرمەكەیان هێنایەوە بۆ ئێران و لە نزیكیی مەزاری “فاطمه معصومه” لە شاری قوم بە خاكیان سپارد.
داریووش فرووهەر، ساڵی ١٣٠٧ی هەتاوی لە ئەسفەهان لەدایك بووە. لە تەمەنی ١٥ ساڵانەوە دوای ناسینی دكتۆر محەمەد موسەدق تێكەڵی سیاسەت بووە. لە سەردەمی رژیمی پاشایەتیی پەهلەوی زیاتر لە دە جار زیندانی كراوە و پتر لە ١٥ ساڵی تەمەنی لە گرتووخانەكاندا بەسەر بردووە. پاش دەرچوونی محەمەد ڕەزا پەهلەوی لە ئێران، فرووهەر لە 26ی بەفرانباری ساڵی 1357ی هەتاوی بۆ دیداری خومەینی چووەتە پاریس و پاش ١٦ ڕۆژ واتە لە ٢٤ی ڕێبەنداندا لەگەڵ خومەینی بۆ ئێران گەڕاونەتەوە. سكرتێری گشتی حزبی میللەتی ئێران و لە سەركردەكانی بەرەی میللی ئێران بووە. لە دەوڵەتی كاتیی مەهدی بازرگاندا وەزیری كار بووە و دواتر نوێنەری دەوڵەت بووە بۆ كاروباری كوردستان و لە یەكەم هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریی ئێراندا یەكێك لە پاڵێوراوەكان بووە، بەڵام بە هۆی بەرهەڵستكاری و ڕەخنەكانی لە بڕیار بەدەستانی كۆماری ئیسلامیی ئێران هەر زوو پەراوێز خرا، تەنانەت لە پاییزی ساڵی١٣٦٠ی هەتاویدا بۆ ماوەی پێنج مانگ زیندانی كرا و بە توندی ئەشكەنجە درا. بەڵام وەك هاوڕێیانی باسی دەكەن، بە هۆی ئەوەی لەگەڵ مستەفا خومەینی لە سەردەمی دەسەڵاتی پاسایەتی پێكەوە هاوزیندانی و هاوڕێی نزیك بوون، بە فەرمانی شەخسی ڕوحوڵا خومەینی لە زیندان ئازاد دەكرێ. بەڵام دوای كۆچی دوایی خومەینی هیچ پشتیوانێكی نامێنێ و ڕەخنەكانی لە سەر سیاسەتی چەوتی عەلی خامەنەیی و بەرنامەكانی حكومەت و داكۆكییەكانی لە ئازادیی ڕادەربڕین، ناوی داریوش فرووهەر دەخرێتە لیستی ئەو بەرهەڵستكارانەی كە بڕیاری تیرۆركردنیان درابوو. بەو جۆرە لە پاییزی ساڵی ١٣٧٧ی هەتاوی لە درێژەی ئەو بڕیارە تیرۆریستییەدا كە بە “قتل‌های زنجیره‌ای” بەناوبانگە، داریوش فرووهەر و پەروانەی هاوسەری لە ناو ماڵی خۆیاندا بە زەبری چەقۆ كوژران. دوای ئەو كردەوە تیرۆریستییە عەلی خامەنەیی هەوڵی پاساوهێنانەوەی دا و بە “ڕەخنەگرێكی بێ مەترسی ” ناوی داریوش فرووهەری برد، كە گوایە شایانی كوشتن نەبووە! بەڵام تۆماری دەنگ و ڕەنگی هەیە كە دەبێژێ: “مرحوم فروهر، قبل از انقلاب دوست ما بود، اول انقلاب همکار ما بود، بعد از پدید آمدن فتنه‌های سال ٦٠ دشمن ما شد؛”!! واتە هاوڕێ و هاوكاری بووە، بەڵام لە پاش ساڵی ١٣٦٠ هەتاوی بووەتە دوژمن! دیارە لە فەرهەنگ و ئەدەبیاتی سیاسیی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا، دوژمنی وەلی فەقیهی ئێران واتە دوژمنی خودا، بۆیە كەمترین سزای مەرگە و ئەوە هیچ پاساوێ هەڵناگرێ…
سەید عەلی حوسەینی خامەنە، كە بە “سید علی خامنەای” ناسراوە، لە ناسنامەكەیدا رۆژی لەدایكبوونی بە ٢٤ی پووشپەڕی ساڵی ١٣١٨ تۆمار كراوە، بەڵام خۆی پێداگری لە سەر ئەوە دەكا، لە 29ی خاكەلێوەی ساڵی ١٣١٨ی هەتاوی لە شاری مەشهەد لە دایك بووە. ژیان و چارەنووسی خامەنەیی زۆر لەو چوار كەسایەتییەی دیكە جیاوازە، قۆناخی منداڵیی تەمەنی لەو پەڕی بێدەرتانی و هەژاریدا بردووەتە سەر، باپیرەی (باوكی باوكی) كە ناوی سەید حوسین بووە، ئاخووندێكی توركی بە ڕەچەڵەك ئازەری و دانیشتووی شاری نەجەف-ی عێراق بووە، سەید جەواد-ی باوكی لە نەجەف لەدایك بووە، دواتر گەڕاوەتە بۆ ئێران و لە مەشهەد گیرساوەتەوە. لەو شارەدا خۆی و خێزانەكەی لە خانوویەكدا ژیاون، كە تەنیا یەك ژوور و یەك ژێرخانی هەبووە. دواتر خەڵكی خێرخواز عەردێكیان لە نزیك ئەو خانووە بۆی كڕیوە و دوو ژووریان تێدا دروست كردووە. سەید جەواد لە هاوسەری یەكەمی سێ كچی بە ناوەكانی (عەلەویه، بەتوول و فاتیمه) هەبوو، كە هەموویان كۆچی دواییان كردووە، دوای كۆچی دوایی هاوسەرەكەی لەگەڵ (خدیجه میردامادی) ژیانی هاوسەری پێكدەهێنێ، بەرهەمی ئەو ژیانە هاوبەشە چوار كوڕە بە ناوەكانی (محەمەد، عەلی، هادی، حەسەن) و یەک كچ بە ناوی (بەدری) كە تاقانەی خێزانەكەیە و هاوسەری (شێخ عەلی تارانی)یە. دواتر باسی ئەم زاوایە دەكەین.
سەید عەلی خامەنەیی و هاوسەرەكەی ( مەنسوووره خوجەسته باقرزاده )، دوو كچ (بوشرا، هودا) و چوار كوڕیان بە ناوەكانی ( مستەفا، موجتەبا، مەسعوود، مەیسەم) هەیە، كە مەسعوود ناسناوی موحسین-ی هەیە. هیچ كام لەوانە لە ئێستادا نەك لە خانوویەكی یەك ژووریدا ناژین، بەڵكو كۆشك و تەلاری زۆر گەورە و موڵك و ماڵی بێ شوماریان هەیە.
عەلی خامەنەیی لە سەردەمی حوكمڕانیی دواپاشای ئێران چەندین جار لە لایەن ساواك (دەزگای هەواڵگری لە دەوڵەتی محەمەدڕەزا پەهلەوی) دەستبەسەر كراوە. تووشی هەوراز و نشێوی زۆر بووە. لە ساڵی ١٣٣٦ كە تازە بە تەمەنی یاسایی (١٨ساڵ – بە پێوەری نێودەولاەتی نەك شەرعی) ڕووی لە شاری نەجەف كردووە، بەڵام دوای حەوت مانگ لە سەر بڕیاری باوكی گەڕاوەتەوە بۆ مەشهەد و لە حەوزەی عیلمییەی ئەو شارە و دواتر لە حەوزەی عیلمییەی قوم، درێژەی بە خوێندنی ئایینی داوە. دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران و دامەزرانی كۆماری ئیسلامی لە یەكەم خولی مەجلیسی شورای میللی لە ساڵی ١٣٥٩ بووەتە ئەندام و لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریی ئێران لە خەزەڵوەری ساڵی ١٣٦٠ی هەتاویدا، لە كۆی ٤٦ پاڵێوراو ٤٢ ڕكابەریان بۆ لادا، بەو جۆرە بووە سێیەمین سەرۆک کۆماری ئێران، بەڵگەكان ئاشكرای دەكەن كە لەو كاتەدا ئایەتوڵا خومەینی سەبارەت بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمارییەكەی خامەنەیی گوتوویەتی: “ما از سر ناچاری چون آدم نداشتیم به ورود یکی از روحانیون به عرصەی اجرایی و انتخابات آقای خامنه‌ای، رای دادیم، وگرنه هر زمانی که آدم صالح و مورد اعتمادی پیدا کنیم، ایشان باید به جایگاه اصلیش یعنی مسجد بازگردد. “
لە ٦ی پووشپەڕی هەمان ساڵ (١٣٦٠ی هەتاویدا) لە مزگەوتی ئەبووزەر-ی تاران بۆمبێكی چێندراو لە ناو ریكۆردەرێكی بەردەمیدا تەقییەوە، كە بە سەختی باڵێكی و سمتی برینداربوو، بەڵام لە كوژران ڕزگاری بوو، تا ئێستاش دەستی ڕاستی ئیفلیج و پەككەوتەیە..
بەڵگەكان خامەنەیی بە كەسێكی ترسنۆك و هەڵهاتوو لە بەرەی شەڕ پێناسە دەكەن. لەو بوارەشدا هێما بۆ ئەوە دەكەن كە كاتێ خامەنەیی ئیمام جومعەی تاران و نوێنەری خومەینی بووە لە شورای باڵای بەرگریدا، لە ساڵی ١٣٥٩ی هەتاوی سەردانی بەرەكانی شەڕی كردووە، بەڵام لە “كرخە كور” بە هۆی هێرشی قورسی هێزە سەربازییەكانی عێراق هەڵهاتووە و بەو پاشەكشەیەی لەشكری ١٦ی ئێران، سوپا و هێزەكانی سەربازیی ئێران تووشی سەدمە و شكستی گەورە بوون.
خامەنەیی دوای كۆچی دوایی خومەینی لە 15ی جۆزەردانی ساڵی ١٣٦٨ی هەتاوی لە حاڵێكدا خۆی پێداگری لەسەر ئەوە دەكرد، شیاوی وەرگرتنی پۆستی رەهبەری نییە، بە پشتیوانی ڕەفسەنجانی و چەند ئاخووندی پلەباڵا بووە دووەمین رابەری كۆماری ئیسلامیی ئێران و بەپێی ماددەكانی ١٠٧ و ١١٠ی یاسای بنەڕەتی (دەستوور)ی كۆماری ئیسلامیی ئێران، بەرزترین پۆستی وڵاتی هەیە و هاوكات فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە و لە تەواوی تەمەنی خاوەندارێتی لەو پۆستەیدا، هەموو بەرهەڵستكارانی لە ناوخۆی وڵات ڕووبەڕووی سزای قورسی زیندانیكردن و لەسێدارەدان و دەستبەسەری لەناو خانووی خۆیان و جۆرەكانی دیكەی سزا كردووە، ژمارەیەك لە سەرانی ئۆپزیسیۆنیشی لە دەرەوەی وڵات بە تیرۆریستانی بەردەستی سپارد، هەتا هەناسەیان ببڕن، تەنانەت ژمارەیەك لە پشتیوانەكانی خۆی و ئەوانەی كە ئاسانكارییان بۆ كرد، پۆستی رەهبەری وەربگرێت، بەلاوەی ناون و ئەوەی بەتەواوی گوێڕایەڵی نەبێ، لە ئێراندا هیچ حیسابێكی بۆ ناكرێ، ئەوانەشی بڕیارەكانی خامەنەیی بە بڕیاری خودا، دوژمن و نەیارانیشی بە دوژمنانی خودا، دەزانن، وەك كوڕەكان و زاواكانی لە زەنگینترین مافیاكان و خاوەن سەرمایەكانی ئێرانن. لە ساڵی ٢٠٠٠ی زایینی كۆمیتەی پشتیوانی لە ڕۆژنامەنووسان لە لیستی دە دیكتاتۆری دژی ئازادی ڕادەربڕین لە جیهاندا ناوی خامەنەیی بڵاو كردەوە. تەنیا كەسێ كە زۆر دژایەتی خامەنەیی كردووە و لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات ( عێراق) و لە تەلەفزیۆنەكانی (سازمان مجاهدین خلق ایران) سەدان وتاری زبر و توندی لە دژی خامەنەیی داوە و بە ساق دەرچووە و نەكوژراوە، شێخ عەلی تارانی، زاوای خامەنەیی و هاوسەری بەدری خانمی تاقانە خۆشكیەتی كە ئێستا لە تاراندا بە ئازادی دەژی
تێبینی: وەك سەرچاوە بۆ زانیاری لە سەر ژیاننامەكان، كەڵكم لە https://fa.wikipedia.org وەرگرتووە.
ئه‌مریکا و ئێران، کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه؟ سالار حیسامی
ئه‌مریکا و ئێران، کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه؟
ساڵار حێسامى
فێوریه ١١، ٢٠١٩ی زایینى
هه ۆلێر- كۆردستان
پێش ئه‌وه‌ی وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره:(ئه‌مریکا و ئێران کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه؟) بده‌ینه‌وه، پێویسته بزانین هه‌ر کام له ده‌وڵه‌تانی ئه‌مریکا و ئێران(نه‌ک له مێژووی دوور، به‌ڵکو له ماوه‌ی دوو سێ ده‌یه‌ی رابردوودا) چ ڕۆڵێکی “ئهرێنی و نه‌رێنی”یان له چاره‌نووسی سیاسیی عێراقدا هه‌بووه. پرسێکی وا به‌رچاو، به بێ توێژینه‌وه‌یه‌کی ورد و ئه‌کادیمی، واته به شیکارییه‌کی ساده و ساکاریش ده‌کرێ له چه‌ند خاڵدا ده‌ستنیشان بکه‌ین.
عێراق وڵاتێکی ده‌ستکردی ئیمپڕیاڵ و وڵاتانی زلهێزی جیهانه که له بونیادنانیدا هیچ پرسێکیان به پێکهاته‌کانی ئه‌م جوغرافیا سیاسی(ژیوپۆلیتیک)یه نه‌کردووه. بۆیه له سه‌رده‌می “مه‌لیک فه‌یسه‌ڵ”ه‌وه تا هه‌نووکه نوقمی گێژاوی قه‌یران و ئاژاوه و شه‌ڕ و ماڵوێرانییه.. ئه‌گه‌ر واز له مێژووی دوور بهێنین و بۆ سه‌رباسی ئه‌م نووسینه بگه‌ڕێینه‌وه، ده‌بینین، له دوو سێ ده‌یه‌ی ڕابردوودا هه‌ردوو وڵاتی ئه‌مریکا و ئێران له‌م وڵاته‌دا(عێراق) کاریگه‌رییه‌کی ڕاسته‌وخۆیان بووه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌مریکا ڕۆڵی ئهرێنی و نه‌رێنیشی هه‌بووه، ئه‌وا ئێران جگه له ڕۆڵێکی نه‌رێنی له‌م وڵاته بێ شکۆ و داڕووخاوه‌دا، هیچ نواندنێکی ئهرێنی نه‌بووه..
کۆشکی سپی له سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تیی “جیمی کارتێر” و کاتی شه‌ڕی سارد و ئه‌و ململانێیه‌ی که له ئه‌ده‌بیاتی سیاسیدا به “جیهانی دوو قوتبی” ناوی هاتووه، به قومارێکی دۆڕاو، شێر و خه‌تی بۆ ئه‌وه هه‌ڵخست، که دوای داڕمانی ڕژیمی پاشایه‌تی و دامه‌زرانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی (له ئێران، ئه‌فغانستان، یان هه‌ر وڵاتێکی دی)، ده‌کارێ به‌ره‌یه‌ک له دژی قوتبی دژبه‌ری سه‌رمایه‌داری، واته یه‌کێتی سۆڤیه‌ت پێکبهێنێ، ئاکامی ئه‌و هاوکێشه‌یه، زۆر به پێچه‌وانه‌وه ده‌رچوو، به جۆرێک که له ئێستادا ده‌بینین، ئێران و ڕووسیه(یه‌کێتی سۆڤیه‌تی پێشوو)، ئه‌گه‌ریش سوێند به سه‌ری یه‌کدی نه‌خۆن، ئه‌وا به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌ش له به‌ره‌یه‌کی دژه ئه‌مریکیدا کۆی کردوونه‌ته‌وه و وێڕای بازرگانییه‌کی به‌رفراوان له بواری جۆراوجۆر له نێوان ئه‌و دوو وڵاته‌دا، ته‌نانه‌ت له ده‌ستوه‌ردانیان له وڵاتانی ناوچه‌که، پێکه‌وه هه‌ماهه‌نگی و هاریکارییه‌کی برایانه‌یان هه‌یه!! هه‌ڵبه‌ت ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌ی ئه‌م دوو وڵاته ناکرێ په‌یوه‌ندییه‌کی ستراتیژی و دوورماوه بێ، له به‌ر ئه‌وه‌ی ئایدیۆلۆژیا و ئامانجی سه‌رکییان وه‌ک نییه و له ئێستادا ته‌نیا گرنگی به به‌رایی(ئه‌وله‌وییه‌ت)ه‌کانی به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان ده‌ده‌ن.
کۆشکی سپی، هه‌ر دوای داگیرکردنی کونسولخانه‌ی وڵاته‌که‌ی له کاتی سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی گه‌لانی ئێران و ده‌ستپێکی حوکمڕانی و ڕابه‌ڕایه‌تیی ئا‌یه‌توڵا خومه‌ینی له ئێراندا، له‌وه تێگه‌یشت که چیدی هیچ پێگه‌یه‌کی له ئێراندا نابێ و ته‌نانه‌ت ئێران ده‌بێته مه‌ترسییه‌کی گه‌وره بۆ سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی له ناوچه‌که‌دا، بۆیه به درێژایی شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی نێوان عێراق و ئێران (توێژه‌رانی به‌ناوبانگی سیاسیی جیهان، جه‌خت له‌وه ده‌که‌نه‌وه، له هه‌ڵگیرسانی ئه‌و شه‌ڕه‌دا ئه‌مریکا ده‌ستێکی باڵای هه‌بووه)، پاڵپشتێکی ته‌واو عه‌یاری ڕژیمی دڕنده‌ی به‌عسی عێراق(به سه‌رۆکایه‌تیی سه‌دام حوسێن) بوو، تا پێش داگیرکردنی کوه‌یت-یش له لایه‌ن عێراقه‌وه، ئه‌و پشتیوانییه به‌رده‌وام بوو.
ئه‌مریکای سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تیی جۆرج ده‌بلیو بوش، حوکمڕانیی به‌غدای پشتیوانی تیرۆریستانی له تیرۆریستپه‌روه‌رانی تاران پێ مه‌ترسیدارتر بوو. جۆرج ده‌بلیو بوش له كتێبکیی خۆیدا به ناونیشانی “خاڵه‌كانی بڕیار” (که به‌شێکی وه‌ک نامه ئاراسته‌ی جۆرج بوش-ی باوکی کردووه)، هۆکاره‌کانی لێدان له هه‌یبه‌ت و ده‌سه‌ڵاتی سه‌ره‌ڕۆیانه‌ی دیکتاتۆریی عێراق(سه‌دام حوسێن) له ژێر ناوی “شه‌ڕی دژی تیرۆر”دا ده‌خاته‌ڕوو. سه‌رۆکی ئه‌و کاتی ئه‌مریکا، کۆتایی به هه‌ر دوو رژیمی سه‌دام له عێراق و بنلادن له ئه‌فغانستان هێنا. عێراق به یه‌کجاری له کوت و به‌ند و دڕنده‌یی به‌عس ڕزگاری بوو. سه‌دام که کونه مشکی لێ ببوو به قه‌یسه‌ری، له حه‌شارگه‌یه‌کی بن عه‌رده‌وه بۆ به‌ر ده‌م حاکم ڕزگار-ی کورد له دادگه‌یه‌کی عێراقدا په‌لکێش کرا و دواتر باجی تاوانه‌کانی به سزای له‌سێداره‌دان وه‌رگرت.
بێگومان به بێ ده‌ستوه‌ردانی ئه‌مریکا له عێراق، ڕژیمی سه‌رکوتگه‌ر و دڕنده‌ی به‌عس هێزێک نه‌بوو، که به ئاسانی و به خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری بڕووخێ، بۆیه زۆر له چاودێرانی سیاسی، ئه‌مریکا به ڕزگارکه‌ری گه‌لانی عێراق له بن چنگی دیکتاتۆرێکی خوێنمژ و خوێنڕێژ ده‌زانن، به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وانه‌ی که وه‌ک هێزێکی داگیرکار سه‌یری ده‌که‌ن.
له سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تیی باراک ئۆباما، حکومه‌تی زۆرینه‌ی شیعه له عێراقی به ناو فیدڕاڵ و خاوه‌ن یاسای بنه‌ڕه‌تیی وڵات (ده‌ستوور) دامه‌زرا، هێزه‌کانی سه‌ربازیی ئه‌مریکا له عێراق کشانه‌وه، گۆڕه‌پانه‌که به ته‌واوی بۆ ئێران چۆڵ کرا، به‌وه‌ش شه‌ڕی مه‌زهه‌بیی شیعه و سوننه که شه‌ڕێکی دێرینه و ڕابردوویه‌کی پتر له ده‌یان سه‌ده‌ی هه‌یه، له سه‌رده‌ستی حکومه‌تی نوێی عێراق و به فیتی ئێران ده‌ستی پێ کرده‌وه. حکومه‌تی زۆرینه‌ی شیعه له عێراقی به ناو فیدڕاڵ که بۆ زیاتر له چه‌ند ده‌یه له ژێر سته‌می به‌عسییه‌کاندا بوون،(ته‌نانه‌ت ئه‌نجامدانی ڕێوڕه‌سمه‌کانی مه‌زهه‌بییان وه‌ک “تاسووعا” و “عاشوورا” قه‌ده‌غه کرابوو)، به ئه‌قڵییه‌تی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه و به بیانووی شه‌ڕی دژی تیرۆر، به‌ربوونه گیانی سوننه و سه‌رکرده‌کانیان و هه‌ر ئه‌و سیاسه‌ته چه‌وت و هه‌ڵه‌یه وایکرد، ئه‌لقاعیده-ی عێراق له هه‌یکه‌لێکی گه‌وره‌تر و دڕنده‌تردا به ناوی دوڵه‌تی ئیسلامی له عێراق و شام (داعش) خۆی ڕێک بخاته‌وه و پارێزگا و شار و ناوچه سوننه‌نشینه‌کانیش ئامێزیان بۆ بکه‌نه‌وه، ئاکامه‌که‌شی ئه‌وه بوو: مووسڵ وه‌ک دووه‌م شاری گه‌وره‌ی عێراق و چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نیی پێشکه‌وتووی ئه‌مریکی له پێنج “فرقه”ی سوپای عێراق ده‌ستی به‌سه‌ردا گیرا و به‌وه‌ش تیرۆریستانی داعش له‌خۆباییانه تا نزیکی به‌غدا خاکیان داگیر کرد، په‌لاماری باشووری کوردستانیان دا و کاره‌ساتی جینۆسایدی کوردانی ئێزدی لێ که‌وته‌وه، که دواجار هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ی قاره‌مان و وڵاتپارێز به هاوکاریی هێزی ئاسمانیی ئه‌مریکاو هاوپه‌یمانه‌کانی چۆکیان پێ دادان و کۆتاییان به ئه‌فسانه‌ی داعش هێنا. به‌ڵام حوکمڕانانی به‌غدا به فیتی کۆماری ئیسلامیی ئێران نه‌ک قوربانیدانه‌کانی کورد و هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌یان نادیده گرت، ته‌نانه‌ت بودجه و مووچه‌ی هه‌رێمی کوردستانیان بڕی، که جگه له شه‌ڕی پڕ تێچووی ڕاماڵینی تیرۆریستانی داعش، نزیکه‌ی دوو ملوێن ئاواره‌ی شه‌ڕی سووریا و عێراقی داڵده دابوو. ژماره‌یه‌کی زۆری ئاواره‌کانیش عه‌ره‌ب و شیعه و سوننه و مه‌سیحیی عێراقی بوون، که تا ئێستاش کوردستان به ژینگه‌یه‌کی ئارام بۆ خۆیان ده‌زانن و ئاماده نین بۆ زێدی خۆیان بگه‌ڕێنه‌وه..
پێشێلکارییه‌کانی ده‌ستووری عێراق و ئابڵوقه قور‌سه‌کانی سه‌ر هه‌ولێر له لایه‌ن به‌غداوه، بووه هۆکارێ ئه‌وه‌ی به‌ڕێز مه‌سعوود بارزانی (وه‌ک سه‌رۆکی ئه‌و کاتی هه‌رێمی کوردستان) به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کانی کوردستان بۆ ئیراده‌ی گه‌ل بگه‌ڕێته‌وه و دره‌وشاوه‌ترن میدالیای سه‌روه‌ریی گه‌ل، له قاڵبی گه‌لپرسی (ڕیفراندۆم)دا له به‌رۆکی مێژووی گه‌له‌که‌ی بدا، به‌ڵام کۆماری ئیسلامیی ئێران له سه‌ر ده‌ستی قاسم سوله‌یمانی و چه‌ند سه‌رکرده‌یه‌کی کاڵفام و خاکفرۆشی دانیشتووی سلێمانی، له‌دوای ته‌فروتوونابوونی داعشییه‌کان، د. حه‌یده‌ر ئه‌لعه‌ببادی سه‌رۆک وه‌زیرانی پێشووی عێراقیان ناچار کرد، پیلانی کۆتاییهێنان به حکومه‌تی خۆماڵی و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و حوکمڕانیی کورد جێبه‌جێ بکا، له به‌ر چاوی سه‌رۆکی نوێی ئه‌مریکا (دۆناڵد ترامپ) و سه‌رۆک کۆماری کوردزمانی عێراق(د. فواد مه‌عسووم)دا، سوپای عێراق و میلیشیاکانی ده‌ستپه‌روه‌رده‌ی ئێران، که‌رکووک و ناوچه کوردستانییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستانیان داگیر کرده‌وه، به‌ڵام جارێکی دی پێشمه‌رگه‌ی “ئه‌برامز”شکێن، وه‌ک هێزه فریادڕه‌سه‌که‌ی کورد و کوردستان، لووتی سوپای داگیرکه‌ر و که‌واسووره‌کانی به‌ر له‌شکریانی له پردێ و چه‌ند میحوه‌ری دیکه شکاند و شکۆی هه‌ولێری پایته‌ختیان پاراست.
به ده‌رکه‌وتنی به‌ڕێز دۆناڵد ترامپ وه‌ک سه‌رۆکی ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا، گڵۆڵه‌ی ئێران که‌وته لێژی و ئه‌مریکا له ڕێککه‌وتننامه‌ی ناوکیی وڵاتانی (5 +1) له‌گه‌ڵ ئێران کشایه‌وه و تا ئێستاش سزاکانی ئه‌مریکا له دژی ئابووریی ئێران به قورسی به‌رده‌وامه و سه‌رۆکی ئه‌مریکا دوای گۆڕانکاری له چه‌ند پۆستی وه‌زاری و ئه‌منی و ڕاوێژکاری، له ئێستادا هێزه‌کانی له سووریه کشاندووه‌ته‌وه و له عێراق جێگیری کردوون و پێده‌چێ پلانی وه‌ده‌رنانی ئێران له عێراق له به‌رایی (ئه‌وله‌وییه‌ت)ی به‌رنامه‌کانیدا بێ.
وه‌ک سه‌رچاوه‌کانی هه‌واڵ باسی ده‌که‌ن، ئه‌م پلانه‌ی ئه‌مریکا به تواندنه‌وه‌ی میلیشیاکانی حه‌شدی شه‌عبی ده‌ست پێ ده‌کا، که به سوپایه‌کی به‌رفه‌رمانی سوپای پاسدارانی ئێران ناسراون. ئێران له به‌رامبه‌ر ئه‌و پلانه‌دا ده‌سته‌وه‌ستان نه‌بووه و هه‌موو هه‌وڵه‌کانی له‌وه‌دا چڕ کردووه‌ته‌وه که له رێگه‌ی مۆره‌کانیه‌وه وه‌ک فراکسیۆنى په‌رله‌مانی، ده‌نگ بۆ کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا له خاکی عێراق کۆ بکه‌نه‌وه. له لایه‌کی دیکه‌وه وەزیری دەرەوەی ئەمریكا (مایك پۆمپیۆ)، ترانزیتێکی دیپلۆماسی وه‌ڕێ خستووه و لە ڕێگەى سەردانە دیپلۆماتییەکانى بۆ چەندین وڵاتی ناوچه‌که هه‌وڵی دروستکردنی هاوپه‌یمانییه‌کی به‌هێز له دژی کۆماری ئیسلامیی ئێران ده‌دا، گڵۆپی سه‌وزیشی بۆ ئیسڕائیل پێ کردووه، هه‌تا گورزی کوشنده له میلیشیاکانی ئێران له سووریه و ته‌نانه‌ت له عێراقیش بدا، میلیشیاکانی ئێرانیش به‌نیازن عێراق بکه‌نه سەرى ڕمی بەرگریکردن لە ئێران و بێگومان هاوکێشه‌کان و “ئه‌مری واقیع” وا مه‌زه‌نده‌ی ده‌کرێن که له کورت ماوه‌دا ئه‌وه یه‌کلا ده‌بێته‌وه که ئه‌مریکا و ئێران کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه.
**************************
ئه‌مریکا و ئێران، کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه؟
ئه‌مریکا و ئێران، کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه؟
سالا
ر حیسامی
فێوریه ١١، ٢٠١٩ی زایینى
هه ۆلێر- كۆردستان
پێش ئه‌وه‌ی وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره:(ئه‌مریکا و ئێران کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه؟) بده‌ینه‌وه، پێویسته بزانین هه‌ر کام له ده‌وڵه‌تانی ئه‌مریکا و ئێران(نه‌ک له مێژووی دوور، به‌ڵکو له ماوه‌ی دوو سێ ده‌یه‌ی رابردوودا) چ ڕۆڵێکی “ئهرێنی و نه‌رێنی”یان له چاره‌نووسی سیاسیی عێراقدا هه‌بووه. پرسێکی وا به‌رچاو، به بێ توێژینه‌وه‌یه‌کی ورد و ئه‌کادیمی، واته به شیکارییه‌کی ساده و ساکاریش ده‌کرێ له چه‌ند خاڵدا ده‌ستنیشان بکه‌ین.
عێراق وڵاتێکی ده‌ستکردی ئیمپڕیاڵ و وڵاتانی زلهێزی جیهانه که له بونیادنانیدا هیچ پرسێکیان به پێکهاته‌کانی ئه‌م جوغرافیا سیاسی(ژیوپۆلیتیک)یه نه‌کردووه. بۆیه له سه‌رده‌می “مه‌لیک فه‌یسه‌ڵ”ه‌وه تا هه‌نووکه نوقمی گێژاوی قه‌یران و ئاژاوه و شه‌ڕ و ماڵوێرانییه.. ئه‌گه‌ر واز له مێژووی دوور بهێنین و بۆ سه‌رباسی ئه‌م نووسینه بگه‌ڕێینه‌وه، ده‌بینین، له دوو سێ ده‌یه‌ی ڕابردوودا هه‌ردوو وڵاتی ئه‌مریکا و ئێران له‌م وڵاته‌دا(عێراق) کاریگه‌رییه‌کی ڕاسته‌وخۆیان بووه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌مریکا ڕۆڵی ئهرێنی و نه‌رێنیشی هه‌بووه، ئه‌وا ئێران جگه له ڕۆڵێکی نه‌رێنی له‌م وڵاته بێ شکۆ و داڕووخاوه‌دا، هیچ نواندنێکی ئهرێنی نه‌بووه..
کۆشکی سپی له سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تیی “جیمی کارتێر” و کاتی شه‌ڕی سارد و ئه‌و ململانێیه‌ی که له ئه‌ده‌بیاتی سیاسیدا به “جیهانی دوو قوتبی” ناوی هاتووه، به قومارێکی دۆڕاو، شێر و خه‌تی بۆ ئه‌وه هه‌ڵخست، که دوای داڕمانی ڕژیمی پاشایه‌تی و دامه‌زرانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی (له ئێران، ئه‌فغانستان، یان هه‌ر وڵاتێکی دی)، ده‌کارێ به‌ره‌یه‌ک له دژی قوتبی دژبه‌ری سه‌رمایه‌داری، واته یه‌کێتی سۆڤیه‌ت پێکبهێنێ، ئاکامی ئه‌و هاوکێشه‌یه، زۆر به پێچه‌وانه‌وه ده‌رچوو، به جۆرێک که له ئێستادا ده‌بینین، ئێران و ڕووسیه(یه‌کێتی سۆڤیه‌تی پێشوو)، ئه‌گه‌ریش سوێند به سه‌ری یه‌کدی نه‌خۆن، ئه‌وا به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌ش له به‌ره‌یه‌کی دژه ئه‌مریکیدا کۆی کردوونه‌ته‌وه و وێڕای بازرگانییه‌کی به‌رفراوان له بواری جۆراوجۆر له نێوان ئه‌و دوو وڵاته‌دا، ته‌نانه‌ت له ده‌ستوه‌ردانیان له وڵاتانی ناوچه‌که، پێکه‌وه هه‌ماهه‌نگی و هاریکارییه‌کی برایانه‌یان هه‌یه!! هه‌ڵبه‌ت ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌ی ئه‌م دوو وڵاته ناکرێ په‌یوه‌ندییه‌کی ستراتیژی و دوورماوه بێ، له به‌ر ئه‌وه‌ی ئایدیۆلۆژیا و ئامانجی سه‌رکییان وه‌ک نییه و له ئێستادا ته‌نیا گرنگی به به‌رایی(ئه‌وله‌وییه‌ت)ه‌کانی به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان ده‌ده‌ن.
کۆشکی سپی، هه‌ر دوای داگیرکردنی کونسولخانه‌ی وڵاته‌که‌ی له کاتی سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی گه‌لانی ئێران و ده‌ستپێکی حوکمڕانی و ڕابه‌ڕایه‌تیی ئا‌یه‌توڵا خومه‌ینی له ئێراندا، له‌وه تێگه‌یشت که چیدی هیچ پێگه‌یه‌کی له ئێراندا نابێ و ته‌نانه‌ت ئێران ده‌بێته مه‌ترسییه‌کی گه‌وره بۆ سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی له ناوچه‌که‌دا، بۆیه به درێژایی شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی نێوان عێراق و ئێران (توێژه‌رانی به‌ناوبانگی سیاسیی جیهان، جه‌خت له‌وه ده‌که‌نه‌وه، له هه‌ڵگیرسانی ئه‌و شه‌ڕه‌دا ئه‌مریکا ده‌ستێکی باڵای هه‌بووه)، پاڵپشتێکی ته‌واو عه‌یاری ڕژیمی دڕنده‌ی به‌عسی عێراق(به سه‌رۆکایه‌تیی سه‌دام حوسێن) بوو، تا پێش داگیرکردنی کوه‌یت-یش له لایه‌ن عێراقه‌وه، ئه‌و پشتیوانییه به‌رده‌وام بوو.
ئه‌مریکای سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تیی جۆرج ده‌بلیو بوش، حوکمڕانیی به‌غدای پشتیوانی تیرۆریستانی له تیرۆریستپه‌روه‌رانی تاران پێ مه‌ترسیدارتر بوو. جۆرج ده‌بلیو بوش له كتێبکیی خۆیدا به ناونیشانی “خاڵه‌كانی بڕیار” (که به‌شێکی وه‌ک نامه ئاراسته‌ی جۆرج بوش-ی باوکی کردووه)، هۆکاره‌کانی لێدان له هه‌یبه‌ت و ده‌سه‌ڵاتی سه‌ره‌ڕۆیانه‌ی دیکتاتۆریی عێراق(سه‌دام حوسێن) له ژێر ناوی “شه‌ڕی دژی تیرۆر”دا ده‌خاته‌ڕوو. سه‌رۆکی ئه‌و کاتی ئه‌مریکا، کۆتایی به هه‌ر دوو رژیمی سه‌دام له عێراق و بنلادن له ئه‌فغانستان هێنا. عێراق به یه‌کجاری له کوت و به‌ند و دڕنده‌یی به‌عس ڕزگاری بوو. سه‌دام که کونه مشکی لێ ببوو به قه‌یسه‌ری، له حه‌شارگه‌یه‌کی بن عه‌رده‌وه بۆ به‌ر ده‌م حاکم ڕزگار-ی کورد له دادگه‌یه‌کی عێراقدا په‌لکێش کرا و دواتر باجی تاوانه‌کانی به سزای له‌سێداره‌دان وه‌رگرت.
بێگومان به بێ ده‌ستوه‌ردانی ئه‌مریکا له عێراق، ڕژیمی سه‌رکوتگه‌ر و دڕنده‌ی به‌عس هێزێک نه‌بوو، که به ئاسانی و به خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری بڕووخێ، بۆیه زۆر له چاودێرانی سیاسی، ئه‌مریکا به ڕزگارکه‌ری گه‌لانی عێراق له بن چنگی دیکتاتۆرێکی خوێنمژ و خوێنڕێژ ده‌زانن، به پێچه‌وانه‌ی ئه‌وانه‌ی که وه‌ک هێزێکی داگیرکار سه‌یری ده‌که‌ن.
له سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تیی باراک ئۆباما، حکومه‌تی زۆرینه‌ی شیعه له عێراقی به ناو فیدڕاڵ و خاوه‌ن یاسای بنه‌ڕه‌تیی وڵات (ده‌ستوور) دامه‌زرا، هێزه‌کانی سه‌ربازیی ئه‌مریکا له عێراق کشانه‌وه، گۆڕه‌پانه‌که به ته‌واوی بۆ ئێران چۆڵ کرا، به‌وه‌ش شه‌ڕی مه‌زهه‌بیی شیعه و سوننه که شه‌ڕێکی دێرینه و ڕابردوویه‌کی پتر له ده‌یان سه‌ده‌ی هه‌یه، له سه‌رده‌ستی حکومه‌تی نوێی عێراق و به فیتی ئێران ده‌ستی پێ کرده‌وه. حکومه‌تی زۆرینه‌ی شیعه له عێراقی به ناو فیدڕاڵ که بۆ زیاتر له چه‌ند ده‌یه له ژێر سته‌می به‌عسییه‌کاندا بوون،(ته‌نانه‌ت ئه‌نجامدانی ڕێوڕه‌سمه‌کانی مه‌زهه‌بییان وه‌ک “تاسووعا” و “عاشوورا” قه‌ده‌غه کرابوو)، به ئه‌قڵییه‌تی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه و به بیانووی شه‌ڕی دژی تیرۆر، به‌ربوونه گیانی سوننه و سه‌رکرده‌کانیان و هه‌ر ئه‌و سیاسه‌ته چه‌وت و هه‌ڵه‌یه وایکرد، ئه‌لقاعیده-ی عێراق له هه‌یکه‌لێکی گه‌وره‌تر و دڕنده‌تردا به ناوی دوڵه‌تی ئیسلامی له عێراق و شام (داعش) خۆی ڕێک بخاته‌وه و پارێزگا و شار و ناوچه سوننه‌نشینه‌کانیش ئامێزیان بۆ بکه‌نه‌وه، ئاکامه‌که‌شی ئه‌وه بوو: مووسڵ وه‌ک دووه‌م شاری گه‌وره‌ی عێراق و چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نیی پێشکه‌وتووی ئه‌مریکی له پێنج “فرقه”ی سوپای عێراق ده‌ستی به‌سه‌ردا گیرا و به‌وه‌ش تیرۆریستانی داعش له‌خۆباییانه تا نزیکی به‌غدا خاکیان داگیر کرد، په‌لاماری باشووری کوردستانیان دا و کاره‌ساتی جینۆسایدی کوردانی ئێزدی لێ که‌وته‌وه، که دواجار هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ی قاره‌مان و وڵاتپارێز به هاوکاریی هێزی ئاسمانیی ئه‌مریکاو هاوپه‌یمانه‌کانی چۆکیان پێ دادان و کۆتاییان به ئه‌فسانه‌ی داعش هێنا. به‌ڵام حوکمڕانانی به‌غدا به فیتی کۆماری ئیسلامیی ئێران نه‌ک قوربانیدانه‌کانی کورد و هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌یان نادیده گرت، ته‌نانه‌ت بودجه و مووچه‌ی هه‌رێمی کوردستانیان بڕی، که جگه له شه‌ڕی پڕ تێچووی ڕاماڵینی تیرۆریستانی داعش، نزیکه‌ی دوو ملوێن ئاواره‌ی شه‌ڕی سووریا و عێراقی داڵده دابوو. ژماره‌یه‌کی زۆری ئاواره‌کانیش عه‌ره‌ب و شیعه و سوننه و مه‌سیحیی عێراقی بوون، که تا ئێستاش کوردستان به ژینگه‌یه‌کی ئارام بۆ خۆیان ده‌زانن و ئاماده نین بۆ زێدی خۆیان بگه‌ڕێنه‌وه..
پێشێلکارییه‌کانی ده‌ستووری عێراق و ئابڵوقه قور‌سه‌کانی سه‌ر هه‌ولێر له لایه‌ن به‌غداوه، بووه هۆکارێ ئه‌وه‌ی به‌ڕێز مه‌سعوود بارزانی (وه‌ک سه‌رۆکی ئه‌و کاتی هه‌رێمی کوردستان) به هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کانی کوردستان بۆ ئیراده‌ی گه‌ل بگه‌ڕێته‌وه و دره‌وشاوه‌ترن میدالیای سه‌روه‌ریی گه‌ل، له قاڵبی گه‌لپرسی (ڕیفراندۆم)دا له به‌رۆکی مێژووی گه‌له‌که‌ی بدا، به‌ڵام کۆماری ئیسلامیی ئێران له سه‌ر ده‌ستی قاسم سوله‌یمانی و چه‌ند سه‌رکرده‌یه‌کی کاڵفام و خاکفرۆشی دانیشتووی سلێمانی، له‌دوای ته‌فروتوونابوونی داعشییه‌کان، د. حه‌یده‌ر ئه‌لعه‌ببادی سه‌رۆک وه‌زیرانی پێشووی عێراقیان ناچار کرد، پیلانی کۆتاییهێنان به حکومه‌تی خۆماڵی و ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و حوکمڕانیی کورد جێبه‌جێ بکا، له به‌ر چاوی سه‌رۆکی نوێی ئه‌مریکا (دۆناڵد ترامپ) و سه‌رۆک کۆماری کوردزمانی عێراق(د. فواد مه‌عسووم)دا، سوپای عێراق و میلیشیاکانی ده‌ستپه‌روه‌رده‌ی ئێران، که‌رکووک و ناوچه کوردستانییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستانیان داگیر کرده‌وه، به‌ڵام جارێکی دی پێشمه‌رگه‌ی “ئه‌برامز”شکێن، وه‌ک هێزه فریادڕه‌سه‌که‌ی کورد و کوردستان، لووتی سوپای داگیرکه‌ر و که‌واسووره‌کانی به‌ر له‌شکریانی له پردێ و چه‌ند میحوه‌ری دیکه شکاند و شکۆی هه‌ولێری پایته‌ختیان پاراست.
به ده‌رکه‌وتنی به‌ڕێز دۆناڵد ترامپ وه‌ک سه‌رۆکی ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا، گڵۆڵه‌ی ئێران که‌وته لێژی و ئه‌مریکا له ڕێککه‌وتننامه‌ی ناوکیی وڵاتانی (5 +1) له‌گه‌ڵ ئێران کشایه‌وه و تا ئێستاش سزاکانی ئه‌مریکا له دژی ئابووریی ئێران به قورسی به‌رده‌وامه و سه‌رۆکی ئه‌مریکا دوای گۆڕانکاری له چه‌ند پۆستی وه‌زاری و ئه‌منی و ڕاوێژکاری، له ئێستادا هێزه‌کانی له سووریه کشاندووه‌ته‌وه و له عێراق جێگیری کردوون و پێده‌چێ پلانی وه‌ده‌رنانی ئێران له عێراق له به‌رایی (ئه‌وله‌وییه‌ت)ی به‌رنامه‌کانیدا بێ.
وه‌ک سه‌رچاوه‌کانی هه‌واڵ باسی ده‌که‌ن، ئه‌م پلانه‌ی ئه‌مریکا به تواندنه‌وه‌ی میلیشیاکانی حه‌شدی شه‌عبی ده‌ست پێ ده‌کا، که به سوپایه‌کی به‌رفه‌رمانی سوپای پاسدارانی ئێران ناسراون. ئێران له به‌رامبه‌ر ئه‌و پلانه‌دا ده‌سته‌وه‌ستان نه‌بووه و هه‌موو هه‌وڵه‌کانی له‌وه‌دا چڕ کردووه‌ته‌وه که له رێگه‌ی مۆره‌کانیه‌وه وه‌ک فراکسیۆنى په‌رله‌مانی، ده‌نگ بۆ کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا له خاکی عێراق کۆ بکه‌نه‌وه. له لایه‌کی دیکه‌وه وەزیری دەرەوەی ئەمریكا (مایك پۆمپیۆ)، ترانزیتێکی دیپلۆماسی وه‌ڕێ خستووه و لە ڕێگەى سەردانە دیپلۆماتییەکانى بۆ چەندین وڵاتی ناوچه‌که هه‌وڵی دروستکردنی هاوپه‌یمانییه‌کی به‌هێز له دژی کۆماری ئیسلامیی ئێران ده‌دا، گڵۆپی سه‌وزیشی بۆ ئیسڕائیل پێ کردووه، هه‌تا گورزی کوشنده له میلیشیاکانی ئێران له سووریه و ته‌نانه‌ت له عێراقیش بدا، میلیشیاکانی ئێرانیش به‌نیازن عێراق بکه‌نه سەرى ڕمی بەرگریکردن لە ئێران و بێگومان هاوکێشه‌کان و “ئه‌مری واقیع” وا مه‌زه‌نده‌ی ده‌کرێن که له کورت ماوه‌دا ئه‌وه یه‌کلا ده‌بێته‌وه که ئه‌مریکا و ئێران کامیان ده‌ستیان له عێراق کورت ده‌کرێته‌وه.
ده قی په یامی دوکتور سوره ییا فه لاح بؤ چوارەمین كۆنگرەی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران
ده قی په یامی دوکتور سوره ییا فه لاح بؤ چوارەمین كۆنگرەی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران
ژانویه ٢٠١٩
به ڕێزیکی تایبه ت بۆگشتی به شدارانی چوارەمین كۆنگرەی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران وهه روه ها به خیر هاتنی هه مو به شداران بو ئه م کۆبونه وه.
سپاسی لێژنه ی ئاماده کاری ده که م که په یامی منتان قوبوڵ کرد و منیش به به شێک له بزوتنه وه ی خۆتان ده زانن. جیگه ی شانازی و خوشحالیه که ڕوخسه ت وده رفه تی ئه وه م پێ درا که په یامی خوشکایه تی خۆم له رێگه یێکی دوره وه بنێرم.
ده مه ویست ڕێزی تایبه تی خوم ئاراسته ی هه موتان که به شداری ئه م کونگره یه ن بکه م. به ڕاستی زۆر پێ شانازم که به شێکم له به شدارانی ئه م کۆنگره یه. هه رچه ن فیزیکی حزورم نیه به لام له دله وه له گه لتاندام.
ئه م كۆنگرە له گه ل خۆیدا ده سکه وتی زور دێنێت. بۆچیه تی کۆبونه وه، بۆچیه تی کۆ نه بونه وه ی چه ن سالی ڕابردو ، لێکۆلینه وه له ڕابردومان، پڕۆگرامی داهاتومان و ده یان مه سه له ی دیکه که له ئارادایه.
دروشم و تێما و باسی ئه مسالی کۆنگره که که “یەکسانی دادپەروەرانە یه پێویستی به هاوکاری وپاڵپشتیه. دایینی ناوه روکی باسه که به” گوفتۆمان له سه ر یه کسانی ” زۆر کارێکی به ڕیز و گرینگه. ئه مه باسێکه که ئه مڕو له زانکو گه وره کانی دونیا بایه خی پی ده دریت و له سه ری لێکولینه وه ده کرێت. کاتێک که تایبه تمه ندی خومان و هه ڵمه ته کانمان له سه ر یه کسانی و به تایبه ت یه کسانی دادپه رورانه بده ین ئیشێکی گرینگ له به رانبه رماندایه.
له ڕاستیدا “ده رفه تی یه کسانی دادپه روه رانه” یا )برابری منصفانه فرصت(پێویستی به وه یه که ده رفه ته کۆمه ڵگاییه کان وه ک ئیش و کار یا سیمه ت و سه رکه وتنی سیاسی و په روه رده به یه کسانی و کراوه بخرێته به ر ده ستی هه موان. هه روه ها هه مو ژنانیش بتوانن له و ده رفه تانه که ڵک وه رگرن.
به ڵام به گوێره ی راپؤرتی پڕؤژه ی جیهانی تیجاره ت و ئابووری نزییکه ی 170 ساڵ جیاوازی به ینی ژن و پیاو له جیهاندا له بواری “یه کسانی دادپه روه رانه ” هه یه .
به تایبه ت ئه گه ر چاوێک له بارودۆخی ژنی کورد له ئیران بکه ین ده بینین چه نده نادادپه روه رانه یه. نه ته نیا ژنانی کورد له ئێران بو هوێ جینده ریانه وه له ره نج و زه ختیدان به لام له گه ل هه ژاری و نه بوونی ئیش و که می کار و ئشتغال ده س و په نجه شل ده که ن. سیاسه تی ده وڵه تی کوماری ئیسلامی به رانبه ر به کورد و دژایه تی سیسته ماتیکیش بارێکی گرانتره به سه ر ئه و هه مو چه وساوه ییه.
مه گه ر نه ئه وه ی که هێشتا ژنه کانمان کوڵبه ری ده که ن. هێشتا کچه کانمان زیندان ده کرین و به دزی و به ئاشکرا ده یانکوژن ، هێشتا شینی کچه کانمان له شین ئاوا ده گیرین و هێشتا خۆ کوشتن و ژن کوژی به ر ده وامه.
هه ربۆیه ئێمه له سه ر مانه که هه نگاوه کانمان پێکه وه له به رژه وه ندی مافی یه کسانی دادخوازانه ی ژنانی کورد بیت.
هیچ گۆمان و شکێکم نیه که هه موتان وه ک تاک و وه ک گروپ هه نگاوی گه وره و چکوله تان بۆ ئه م باسه هه ڵگرتوه. ئه مه ده توانی یه کسانی له بواری گه شتن به پله ی به رانبه ری له به شداری سیاسی ، بواری ئابوری و کۆمه ڵگایی یا خو له بواری ، یاسایی ، و بنه ماله بێت.
هه ر بۆیه گرینگه که ئێمه به یارمه تی گرتن له ژنانی دیکه له هه رکوێدان و یارمه تی گرتن له به شداری پیاوان له پرسه کانماندا بایه خ و به ها بده ین. ئه گه ر ئێمه ژنان هه ست به خومان بکه ین و بڕوا به بیرو رامان ، ئه گه ر ئێمه له بیر نه که ین له هه رکوین ئه شی سیسته می په روه رده یێک له ده رونی خومان بدوێننین و خومان فێر بین و فێر بکه ین ،پروسه ی گه شتن به و رێگه دور و درێژه ئاسانتر ده بیت. گه شتن به م ئامانجه هه نگاو به هه نگاوه. هه رهه نگاوێک پێویسته به جوانی ده ستی پێوه بگرین تا پلتفۆرمێکی باش وه ده س دێنین.
یه کێک له و هه نگاوانه ده س که وتیکه که ئیوه ئه مرۆ هه تانه. بۆ چه ندین دهه ئه م ڕیکخراوه تان به پیروزی ڕاگرتوه و پاراستوه. ئه و ده س که وتانه له ده س نه ده ین و بزانین که دروس کردن گرینگه و روو خاندن ئاسانه.
له کاتێکدا ئه مه ده نوسم که لێم ئاشکرایه که ڕێگه یێکی سه ختمان له به ره. ده زانم زۆر دورین له یه کسانی. نابێت داستانی به رابه ری ژنان ته نیا به دو سێ که سی سه ر که وتوو ته واو که ین. ژنی کوردی سه رکه وتوشمان هه یه به ڵام زۆرینه مان له ژیر شالاوی نایه کسانی کولتوری و سیاسی و کۆمه ڵایه تی و بنه ماله ییداین. ڕاسته یا نا؟
یێمه ژنانی کورد له ئیران زیاتر له ژنانی ڕوژهه لاتی ناوه ڕاست و ته نانه ت به شه کانی دیکه ی کوردستان که وتوینه ته په راوێزو ژێر توندو تیژی. ئه رکی گه وره ی ئیمه ناساندنی پرسه کانمانه. له هیچ جێگه یێکی میژودا مافه مرۆفایه تیه کان خه ڵاتی ژنان نه کراوه به لکو به زه حمه ت و لی بوردنی ژنانێکی زۆر و ئیشی گروهی و کۆمه ڵگایی وه ده س که وتوه.
لێره دا په یامه که م کۆ تایی دێنم .به داخیکی دوپات له وه ی که له نزیکه وه ڵاتان نیم. به سپاسێکی دوپات بو به شدار کردنی من له کوبونه وه به نرخه که تان.
هیوادارم كۆنگرە یێکی سه رکه وتوتان بێت
خوشکتان
دوکتور سوره ییا فه لاح
ولایه تی کالیفورنیا له وڵاته یه ک گرتوه کانی ئه مریکا،
له لایه ن ریکخراوه ی ژنان بو پاراستنی ژیان
“Fair Equality of opportunity(FEO)
