Iran Says it Will Break Uranium Stockpile Limit in 10 Days
Iran Says it Will Break Uranium Stockpile Limit in 10 Days
TEHRAN, IRAN – Iran will break the uranium stockpile limit set by Tehran’s nuclear deal with world powers in the next 10 days, the spokesman for the country’s atomic agency said Monday while also warning that Iran has the need for uranium enriched up to 20%, just a step away from weapons-grade levels.
The announcement indicated Iran’s determination to break from the landmark 2015 accord, which has steadily unraveled since the Trump administration pulled America out of the deal last year and re-imposed tough economic sanctions on Iran, sending its economy into free-fall.
The spokesman for Iran’s nuclear agency, Behrouz Kamalvandi, made the announcement during a press conference with local journalists at Iran’s Arak heavy water facility that was carried live on Iranian state television.
The development comes in the wake of suspected attacks on oil tankers last week in the region, attacks that Washington has blamed on Iran, and also as tensions have spiked between Iran and the United States, a year after President Donald Trump unilaterally withdrew America for the nuclear deal.
Kamalvandi acknowledged that the country already quadrupled its production of low-enriched uranium and said Tehran would increase uranium enrichment levels “based on the country’s needs.”
That increase could be to any level, from 3.67% which is the current limit set by the nuclear deal.
Iran’s needs 5% enrichment for its nuclear power plant in the southern Iranian port of Bushehr and it also needs 20% enrichment for a Tehran research reactor, the spokesman said.
When uranium is mined, it typically has about 140 atoms of this unwanted isotope for every atom of U-235. Refining it to the purity of 3.67%, the level now allowed by the nuclear deal means removing 114 unwanted atoms of U-238 for every atom of U-235.
Boosting its purity to 20% means removing 22 more unwanted isotopes per atom of U-235 while going from there to 90% purity means removing just four more per atom of U-235, he noted. Ninety percent is considered weapons-grade material.
That means going from 20% to 90% is a relatively quicker process, something that worries nuclear nonproliferation experts.
US Resident Freed by Iran to Trump: ‘Get Back Your Hostages’
US Resident Freed by Iran to Trump: ‘Get Back Your Hostages’
By Associated Press
BEIRUT – A Lebanese man and permanent U.S. resident who was released after spending years in an Iranian prison called on President Donald Trump and Western countries to “please get back your hostages from Iran,” adding that he saw American detainees during his nearly four-year imprisonment.
In an interview with The Associated Press, Nizar Zakka said he was subjected to “all kinds of torture,” both physical and mental, during his detention in the notorious Evin prison in Tehran, including standing on one leg for hours, extended periods of interrogation and lack of food.
“Nobody on earth deserves such suffering,” he said in the 30-minute emotional interview during which he broke down in tears at one point.
Zakka, an information technology expert, was arrested in Iran in September 2015 while trying to fly out of Tehran. He had just attended a conference there at the invitation of one of the country’s vice presidents. The following year, he was sentenced to 10 years in prison after authorities accused him of being an American spy — allegations he and his associates vigorously reject.
He was released Tuesday and flew back to his native Lebanon, amid heightened tensions between the U.S. and Iran. Last year, the Trump administration decided to withdraw from the 2015 nuclear deal and re-impose heavy sanctions on Iran. The past weeks have witnessed a flurry of diplomatic activity to ease tensions and salvage the landmark deal.
Zakka is one of several prisoners with either dual nationality or links to the West held in the Islamic Republic’s prisons. It was not clear why Iran decided to act now, after years of Lebanese officials asking for his release.
“In my opinion, it was good timing for the Iranians, and especially they had a request from the President of the Lebanese Republic,” Zakka said. “They took this opportunity to send also a message … de-escalating tensions within the region.”
Zakka told the AP that during his detention he met several Westerners held in Iran, and for two years shared a cell with Chinese-American Xiyue Wang, a Princeton University graduate student sentenced to 10 years behind bars after being accused of “infiltrating” the country and sending confidential material abroad.
“I really ask President Trump to not leave Xiyue behind and other Americans behind, please,” he said.
Zakka also said Nazanin Zaghari-Ratcliffe, an Iranian-British woman, was held in the same building where he was until she was moved to the women’s section inside Evin prison. She is currently serving a five-year prison sentence for allegedly planning the “soft toppling” of Iran’s government while traveling with her young daughter.
Zakka added that Iranian-American Siamak Namazi was held in a cell “almost two meters away” from his, while the man’s father Baquer Namazi was held on a floor above. Both father and son are serving a 10-year sentence after they were convicted of collaborating with a hostile power.
Asked whether he met former FBI agent Robert Levinson, who vanished in Iran in 2007 while on an unauthorized CIA mission, Zakka said: “We heard some stories. Some people told me that they saw him. It wasn’t confirmed stories.”
Zakka called on the “American Congress, American administration and all Western countries, please get back your hostages in Iran.”
“I will take the opportunity to speak to the American Congress and to the American administration and to all the Western countries, please get back the hostages in Iran. Get them back home. They deserve to be back home,” Zakka added.
Zakka, 52, described how he was detained as he was headed to the airport in a taxi on Sept. 18, 2015, after a visit to Iran following an invitation by one of its vice presidents. “I was stopped by a civilian car and taken by people in civilian clothes. They took me as a hostage since then. I didn’t know anything. They blindfolded me and they took me to a place for almost 40 days. I didn’t know where I am.”
He added that the men told him that they are members of the intelligence department of the Revolutionary Guard and that they control the country.
“We decide. We are the judge. We are everything,” he recalled them saying.
كۆسپهكانی ئایین له سهر ڕێگای كوردایهتی و نهتهوایهتی
كۆسپهكانی ئایین له سهر ڕێگای كوردایهتی و نهتهوایهتی
ئهمین خهواله رۆژنامهنووس و ههواڵنێر
ئهمین خهواله رۆژنامهنووس و ههواڵنێر
٩ی مانگى ژوئن ٢٠١٩ی زایینى
ئایین و نهتهوه دوو بابهتی سهرهكی و جیاواز كه ههموو كات بهرانبهر یهكتری و دژی یهكتری ڕاوهستاون و جاری وا ههیه دژی یهكتر و بگره وهكوو كۆسپ و لهمتهرێك بوونهته هۆی به لاڕێدا بردنی خهبات و بزووتنهوهیهكی ڕهوا كه سهركهوتن و داهاتی چاكی لێ بهدی دهكرا.
له سهرهتای دامهزرانی شارستانییهت و بهرفراوانی نهتهوهكان ئایین وهكوو كوسپ و ڕێگرێك بووهته هۆی پهرهنهستاندن و لاوازی نهتهوهكان و لهم نێوانهدا كورد وهكوو كۆنترین نهتهوهی مێژوو و خاوهن شارستانییهتێكی جوان و ڕێك و پێك و ناوچه و میزوپۆتامیایهكی بهرچاو زیاتر له نهتهوهكانی دیكه بووهته قۆربانی نهتهوه و بیر و بڕوا دواكهوتووهكانی نهتهوهكهی و دواكهوتوویی و دووبهرهكی و بگره دهیان شهڕی براكوژی له نێوان خۆیان دا.
سهلاحهدینی ئهییووبی وهكوو سهرۆك عێلێكی خاوهن دهسهڵات و دهست رۆیشتوو زنجیره میرایهتی ئهییووبیانی له وڵاتی میسر پێك هێنا بهڵام تهنانهت جارێك دوای مافی كوردی نهكرد و دیفاعی له مافی ڕهوای نهتهوهكهی نهكرد و تهنانهت له گهڵ ئهفسهره پایهبهرزهكانی سۆپاكهی كه زۆربهیان كورد بوون به زمانی عهرهبی ئاخافتنی كردووه و قهت شانازی به كورد بوونی نهكردووه و ههموو جارێك باسی لهوه كردووه كه ئهو مۆسۆڵمانێكی كورده كه واته خزمهتی تهنیا به ئایین و مهزههب كردووه و هیچ دڵسۆزییهكی بۆ نهتهوهكهی خۆی نهبووه.
زۆرن ئهو كهسانهی له درێژایی مێژوو له گهڵ ئهوهی بیر و بڕوای ئایینی و تێكهڵ به ئیسلام و مهزههبیان بووه بهڵام ئاستی نهتهوهپهرهستیان ههموو كات له سهر ئایینهكهیان بووه بۆ وێنه نهمر قازی مۆحهممهد وهكوو ههمووان ئاگادارن و خزمهتی بهڕێزیان له ئاست نهتهوهكهیان بۆ ساڵانێكی زۆر پایهداره و ئهمێنێتهوه له گهڵ ئهوهی له بنهماڵهیهكی ئایینی له دایك بووه و پهروهرده كراوه بهڵام مێژوو ههتا ههتایه شانازی به بوونی وهكوو كهسێكی نیشتمانپهروهر ئهكات و ناوی بهرزیان ههتا ههتایه وهكوو ئهستێرهیهكی پرشنگدار ئهدرهوشیتهوه. دوابهدوای سهركهوتنی بزووتنهوهی گهلانی بندهستی ئێران و هاتنه سهر كاری ڕژیمی كۆماری ئیسلامی ئیسلامی ئێران له ساڵی ١٢٥٧ ههتاوی به یارمهتی و ئهمهگداری نهتهوهی كورد وهك ئاگادارین ڕێبهری ئایینی ئهوان خۆمهینی خوێن ڕێژ فهرمانی خهباتی دژی كوردان ڕاگهیاند و ئهوانی به نهتهوهیهكی دژی بزووتنهوهی ناڕهواكهی ناودێر كرد له ههمان كاتدا و دوابهدوای رێگهپێنهدانی رێبهرانی گهلی كورد بۆ ئهنجۆمهنی پاڕلهمانی ئهو ولاته و فهرمانی كوشتن و ئازاردانیان شهڕێكی قورسی ٢٨ ڕۆژه له گهڵ رژیمی جهنایتكاری خۆمهینی له نێوان ئهوان و ئۆپۆزیسیونی پارته دژبهرهكانی ئهو رژیمه له شاری سنه سهر به رۆژههڵاتی كوردستان هاته ئاراوه كه جهماوهری كوردستان و پێشمهرگه گیان له سهردهستهكانی نهتهوهی كورد بهربهرهكانی و خۆڕاگرییهكی چاكیان له خۆیان نواند ههتا له ئاكام دا به پێشنیاری دهوڵهتی ناوهندی بڕیاری وتووێژ درا له نێوان ئهنجۆمهنی بززوتنهوهی ئێران و ڕێبهرانی گهلی كورد پێك هاتوو له نهمر شێخ عێزهدین حۆسهینی و شههید دوكتور قاسملوو و سهڵاحی مۆهتهدی و چهن كهسی دیكه و ئهحمهدی مۆفتی زاده ڕێبهری گرووپی ئایینی مهكتهبی قورعان كه خۆیان وهكوو هێزێكی ئایینی شوڕشگێری و نوێنهری مهزههبی سوننه و كورد دهناساند. له لایهكی دیكهش رهفسهنجانی، بهههشتی وتاڵهقانی وهكوو نوێنهرانی شوورای بزووتنهوهی كۆماری ئیسلامی رژیمی ئێران هاتنه ناوشاری سنه و ئامادهی دانیشتن و كۆبوونهوه بوون له گهڵ نوێنهرانی گهلی كورد بۆ چارهسهری گرفتهكان و دانی مافه ڕهواكانی نهتهوهی كورد بهو گهله چهوساوه و ستهم لێكراوه. به وتهی شایهد حاڵێك رێزدار دوكتۆر حۆسهین خهلیقی كه خۆی وهكوو بهشداری كۆبوونهوهكه بووه و دواتری وهكوو بیرهوهریهك باسی لێدهكا و دهیگێڕێتهوه ئهحمهدی مۆفتی زادهی وهكوو كهسێكی خهیانهتكار پێش ئامادهبوونی نوێنهرانی گهلی كورد له گهڵ بهرپرسانی رژیمی ئێران كۆبوونهوه ئهكات و ئهبێته بهربهستێك بۆ به ئاكام گهیشتنی كۆبوونهوهی دووقۆڵی گهلی كورد و نوێنهرانی ئهنجۆمهنی رژیمی ئێران و دواتریش له چهن شوێن و جێگای جوربهجۆر ههموو كات دهست له سهر گیرفانی دهكوتێ و دهڵێت خۆدمۆختاری له گیرفانماندایه و هیچ بهربهستێك نهماوه بهڵام له ڕاستی دا داهاتی بهرگری قارهمانانهی 28 رۆژی گهلی كورد و جهماوهری نیشتهجێی شاری سنهی زۆر ههرزان به لایهنی داگیركهر دۆڕاند و دواتریش وهكوو خۆی له بهڵگه و نووسراوهكانی دا له كتێبی دهربارهی كوردستان باسی دهكات چهندی جار وهبیری دهسهڵاتدارانی هێناوهتهوه كه چهكی و چۆڵی پێشمهرگهی كوردستانی تهسلیمی پادهگانه سهربازیهكانی رژیم كردووه و ئێستا بهرپرسانی رژیم له شاره كوردهكان فیشهكی پێ نادهن بۆ بهرگری له سنوورهكانی به وتهی ئهوان ئێران و بهرگری دژی گهلانی ناڕازی بزووتنهوهی كۆماری ئیسلامی. دواتر جهماوهری دانیشتووی كوردستان به ڕق و كینهیهكی زۆرهوه ئهو درووشمهیان دووپات ئهكردهوه: “ئهحمهدی مۆفتی زاده – ڕهنجی كوردی به با دا” و دهیان درووشمی هاوشێوهی دیكه.
له بهشێك له كتێبی “كوردهكان چی دهڵێن” له نووسینی قادر عهبدوڵا كه هاوكات بووه له گهڵ ههوڵه بێ ئاكامهكانی ئهحمهدی مۆفتی زاده بۆ وهدهستهێنانی دهسهڵات له ناوچه كوردنشینهكانی كوردستانی رۆژههڵات نووسهر باس لهوه دهكات و دهڵێت : دهوڵهتی ئێران ههموو ناوچه كوردنشینهكانی له ورمێ ههتا سنه كردووهته سێ پارچه و ههر پارچهیهكی داوهته دهست بوونهوهرێكی سهیر و سهمهرهی دهركهوته له توورهكهی ئێمپریالیزم. بوونهوهری یهكهم كهسێكی بهختگهڕاوهیه به ناوی ئهحمهدی مۆفتی زاده كه گهلی كورد به گشتی نهفرهتیان لی ههیه و لێی بێزارن، ئهم كهسه كه دهوڵهت پێی دهڵێت عهللامه به واتی زانا و مامۆستا بڕی حهوت سهد بۆ ههشت سهد كهسی چهقۆكێش و شهقاوه و بێكار و برسی له دهوری خۆی كۆكردووتهوه و مانگانه بڕی ههزار و حهوسهد ههشت سهد تمهنیان پێ ئهدات و به ناوی لایهنگری كۆماری ئیسلامی له سنه تا سهردهشت سنوورهكانی دژ كردهوهی پارته كوردییهكان بۆ كۆماری ئیسلامی پاراستووه و بووهته بهرهنگاری حیزبه چهكدارهكان و جهماوهری ناڕازی كوردستان.
دواتریش وهكوو ئاگادارین به هۆی سهرهڕۆیی و داواكارییهكانی له رژیمی ئێران كهوته بهر ڕق و كینه و كهم مهیلی دهسهڵاتدارانی ئهو رژیمه و بۆ ماوهی ساڵانێكی زۆر حۆكمی بهندكران و ئهشكهنجهی به سهر دا سهپا و دواتریش دوای ئهشكهنجهیهكی زۆر گیانی له سهر خزمهت به رژیمی ئێران دانا بهڵام به داخهوه پهیڕهوان و دواكهوتووانی ئایینهكهی رۆژ له گهڵ رۆژ تهشهنهیان كردووه و بوونهته مهترسییهكی گهوره بۆ دوا رۆژی نهتهوهی كورد له رۆژههڵاتی كوردستان و ئهگهری به لاڕی دابردنی چهن سال خهبات و رهنج و تێكۆشان و چهند ههزار شههید و گیانبهختكردوو.
له باشووری كوردستانیش گرووپهكانی كۆمهڵی ئیسلامی و بزووتنهوهی ئیسلامی و دهیان گرووپ و تاقمی هاوشێوه به رێبهرایهتی كهسانێكی وهكوو عهلی باپیر و مهلا كرێكار بوونهته كوسپ و رێگر له ڕێگای خهباتی گهلی كورد و زۆر جار له سهر بڕوا ئایینیهكانیان خهیانهتیان به جهماوهر و پێشمهرگهكانی پارچهكانی دیكهی كوردستان نیشتهجێی باشوور كردووه وهكوو خهیانهتی عهلی باپیر و هێنانی كۆمهڵێكی زۆری بهرچاوی چهكدار و پاسدار بۆ سهر بارهگاكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران و چاوساغی كردنیان له ساڵهكانی سهرهتای سهركهوتنی شۆڕشی كوردانی باشوور به سهر هێزهكانی رژیمی بهعسی عێراق و ئازاد كردنی ئهو پارچهی كوردستان.
به داخهوه له ئێستاش دا بهرتهسكی بیركردنهوهی نهتهوهی كورد له ههموو پارچهكانی كوردستان بووهته هۆی پێكهاتنی دهیان گرووپی ئیسلامی تۆندئاژۆ وهكوو ئهنساری ئیسلام و ئهنساری سۆننه و سهلهفی و دهیان گرووپی هاوشێوه ههر بۆیهش گرووپه تێرۆریستیهكانی وهكوو ئهلقاعیده و داعیش زۆر به ئاسانی خۆیان ئهخزێننه ناو كۆمهڵگا و جهماوهر و جێگای خۆیان ئهكهنهوه و بیر و بڕوا پیسهكانیان له دڵی كۆمهڵگا دا جێگر ئهكهن و ئهبنه كۆسپ و به لاڕێدابردنی خهباتی نهتهوهكهمان و زۆر جار خوازراو یان نهخوازراو خزمهت به دوژمن و رژیمه داگیرهكهرهكانی وڵاتانی بنیدهستی ههموو پارچهكانی كوردستان وهكوو ڕژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران و رژیمی بهشار ئهسهد له وڵاتی سووریه.
ئه م نوستراوه ده توانن بۆ فۆرمه تى پى دى اف دابه زینێن
: كۆسپهكانی ئایین له سهر ڕێگای كوردایهتی و نهتهوایهتی
World Bank: Iran Likely to Suffer Worse Recession Than Previously Thought
World Bank: Iran Likely to Suffer Worse Recession Than Previously Thought
June 05, 2019 7:40 PM
Michael Lipin
By: Michael Lipin
WASHINGTON —The World Bank says Iran is likely to experience an even worse recession this year than previously thought, as U.S. sanctions largely choke off oil exports that have been Tehran’s main revenue source.
In its latest Global Economic Prospects report published Wednesday, the Washington-based institution that provides loans to countries said it expects Iran’s Gross Domestic Product to shrink by 4.5% this year, a steeper contraction than its earlier estimate of negative 3.6% GDP growth for 2019.
“The oil industry is an important part of Iran’s economy, and its oil production is clearly going to drop because of the new U.S. sanctions,” said Patrick Clawson, research director for the Washington Institute for Near East Policy, in a VOA Persian interview on Wednesday.
The Trump administration imposed a total, unilateral ban on Iranian oil exports on May 2 as part of its campaign of “maximum pressure” on Iran to negotiate an end to its perceived malign behaviors. It had issued sanctions waivers to eight of Iran’s oil customers in November to allow them to keep importing Iranian crude for six months, but later said it would not renew those waivers and would require those customers to reduce such imports to zero.
U.S. economist Steve Hanke of Johns Hopkins University in Baltimore told VOA Persian in another Wednesday interview that Iran’s internal economic problems also are to blame for its worsening recession. “Iran is very corrupt, has very little economic freedom, and it’s hard to start a business there because Iran is not really a free market or liberal economy,” Hanke said.
Transparency International, a Berlin-based civil society organization that monitors global corruption, has ranked Iran 138 out of 180 countries in its Corruption Perceptions Index.
Iran’s other low global economic rankings include 155 out of 180 nations in the Economic Freedom Index of the Washington-based Heritage Foundation, a conservative public policy institute, and 128 out of 190 governments in the World Bank’s Ease of Doing Business index.
The World Bank’s new report also said Iran’s year-on-year inflation rate has risen sharply from about 10% in the middle of last year to about 52% in April. It said the depreciation of Iran’s rial since May 2018, when the U.S. announced it would re-impose sanctions on Iran, has contributed to the rising inflation. The rial’s slump versus the dollar in Iran’s unofficial currency market has made dollar-denominated imports more expensive for Iranians.
Clawson said Iran’s inflation is high primarily because it is relying on printing money to finance its spending. “The Iranian government is not bringing in enough revenue to pay for its expenses, so it is borrowing money from the banking system to cover the difference, and that is driving inflation,” he said.
Hanke, who says he is the only economist outside Iran to measure its inflation with high frequency, told VOA Persian that he calculated Iran’s actual inflation rate to be 113% on Wednesday, much higher than the World Bank’s latest reading.
The World Bank’s projection of a 4.5% contraction in Iran’s GDP this year is not as bad as the 6% contraction predicted by the International Monetary Fund, another global lending agency, in its latest report from April. The World Bank also said it expects economic growth in Iran to return next year “as the impact of U.S. sanctions tapers off and as inflation stabilizes.” It projected a 0.9% rise in Iran’s GDP for 2020.
Hanke declined to make his own predictions for Iran’s economic performance, saying any forecasts for a nation such as Iran are problematic because they rely on guesswork.
This article originated in VOA’s Persian Service.
Michael Lipin
Michael covers international news for VOA on the web, radio, and TV, specializing in the Middle East and East Asia Pacific. Follow him on Twitter @Michael_Lipin
US Carrier in Persian Gulf Region Seen as Clear Signal to Iran
US Carrier in Persian Gulf Region Seen as Clear Signal to Iran
By: Associated Press
FILE – The Nimitz-class aircraft carrier USS Abraham Lincoln transits the Strait of Gibraltar, entering the Mediterranean Sea, April 13, 2019.
Under a starry sky, U.S. Navy fighter jets catapulted off the aircraft carrier’s deck and flew north over the darkened waters of the northern Arabian Sea, an unmistaken signal to Iran that the foremost symbol of the American military’s global reach is back in its neighborhood, perhaps to stay.
The USS Abraham Lincoln, with its contingent of Navy destroyers and cruisers and a fighting force of about 70 aircraft, is the centerpiece of the Pentagon’s response to what it calls Iranian threats to attack U.S. forces or commercial shipping in the Persian Gulf region. In recent years, there has been no regular U.S. aircraft carrier presence in the Middle East.
U.S. officials have said that signs of heightened Iranian preparations to strike U.S. and other targets in the waters off Iran as well as in Iraq and Yemen in late April emerged shortly after the Trump administration announced it was clamping down further on Iran’s economy by ending waivers to sanctions on buyers of Iranian crude oil.
The administration went a step beyond that on Friday, announcing penalties that target Iran’s largest petrochemical company.
On Saturday, the Lincoln was steaming in international waters east of Oman and about 200 miles from Iran’s southern coastline. One month after its arrival in the region, the Lincoln has not entered the Persian Gulf, and it’s not apparent that it will. The USS Gonzalez, a destroyer that is part of the Lincoln strike group, is operating in the Gulf.
All interactions ‘safe and professional’
Rear Adm. John F. G. Wade, commander of the Lincoln strike group, said Iran’s naval forces have adhered to international standards of interaction with ships in his group.
“Since we’ve been operating in the region, we’ve had several interactions with Iranians,” he said. “To this point all have been safe and professional — meaning, the Iranians have done nothing to impede our maneuverability or acted in a way which required us to take defensive measures.”
The Lincoln’s contingent of 44 Navy F-18 Super Hornets are flying a carefully calibrated set of missions off the carrier night and day, mainly to establish a visible U.S. “presence.” As an apparent result, Iran seems to have tinkered with its preparation for potential attacks, Marine Gen. Frank McKenzie, the head of Central Command, said Saturday.
He said on Friday that he thinks Iran had been planning some sort of attack on shipping or U.S. forces in Iraq. Two other officials, speaking on condition of anonymity to discuss sensitive details, said Iran was at a high state of readiness in early May with its ships, submarines, surface-to-air missiles and drone aircraft.
“It is my assessment that if we had not reinforced, it is entirely likely that an attack would have taken place by now,” McKenzie said.
In an interview on the bridge, or command station, of the Lincoln with reporters who are traveling with him throughout the Gulf region, McKenzie said the carrier has made an important difference.
‘We are looking hard at them’
“We believe they are recalculating. They have to take this into account as they think about various actions that they might take. So we think this is having a very good, stabilizing effect,” he said.
“They are looking hard at the carrier because they know we are looking hard at them,” McKenzie added.
He said earlier in the week that he had not ruled out requesting additional defensive forces to bolster the deterrence of Iran, whose economy is being squeezed hard by U.S. sanctions after President Donald Trump pulled the U.S. last year from the 2015 nuclear deal between Tehran and world powers. The U.S. already has announced plans to send 900 additional troops to the Mideast and extend the stay of 600 more as tens of thousands of others also are on the ground across the region.
Iran’s influential Revolutionary Guard has said it doesn’t fear a possible war with the U.S. and asserted that America’s military might has not grown in power in recent years. “The enemy is not more powerful than before,” the Guard spokesman, Gen. Ramazan Sharif, said in late May.
The U.S. has accused Iran of being behind a string of recent incidents, including what officials allege was sabotage of oil tankers off the coast of the United Arab Emirates.
McKenzie spent two days aboard the Lincoln to confer with naval commanders, observe both daytime and nighttime flight operations, and to thank crew members. Their deployment plans were disrupted when the White House approved McKenzie’s request in early May that the Lincoln cut short its time in the Mediterranean Sea and sail swiftly to the Arabian Sea.
“I am the reason you are here,” the general said in an all-hands announcement to the nearly 6,000 personnel on the Lincoln Friday night, shortly after he flew aboard by Navy helicopter from Oman.
Intent was to stabilize
“I requested this ship because of ongoing tensions with Iran,” he said. “And nothing says you’re interested in somebody like 90,000 tons of aircraft carrier and everything that comes with it. Our intent by bringing you here was to stabilize the situation and let Iran know that now is not the time to do something goofy.”
McKenzie also requested, and received, four Air Force long-range B-52 bombers. They were in the region 51 hours after being summoned and were flying missions three days later. They are now operating from al-Udeid air base in Qatar. There had been no U.S. bomber presence in the Gulf region since late February.
In an interview Friday after speaking with B-52 pilots at al-Udeid, McKenzie said it’s hard to know whether that gap in a bomber presence had emboldened the Iranians.
‘Pretty quiet’
“Cumulatively, the fact that we had drawn down in [the Mideast] may have had an effect on Iranian behavior,” he said. “We do know that bringing stuff back in seems to have had an effect on their behavior,” noting that there have been no Iranian attacks on U.S. forces.
On Saturday aboard the Lincoln, McKenzie was asked whether there have been any incidents between Iranian and American naval forces in recent weeks.
“No, actually, I think things are pretty quiet right now,” he said.
ڕەوشی نالەباری پەنابەران لە وڵاتی تورکیا
ڕەوشی نالەباری پەنابەران لە وڵاتی تورکیا
ئهمین خهواله رۆژنامهنووس و ههواڵنێر
١ ماه مى ٢٠١٩
پەنابەر و پەناخواز- کۆچبەر
چەمک و دەستەواژەی پەنابەر و پەناخواز بابەتێکی بەرچاوی ئەم ڕۆژانەی میدیا و ناوەندە هەواڵنێریەکان کە زۆر جار کەڵکی لێ وەرگیراوە و کەسانێک یان لایەنێک بۆ بەرژەوەندی مافەکانی خۆیان و هەلی دەربازبوون لە قەیرانێکی کاتی گواستوویانەتەوە و مافی پەنابەری ڕاستەقینە لەم نێوانە دا پێشێل کراوە.
پەنابەر لە مانای وشە و ڕەستە دا بە کەسێک ئەگوترێت کە بە پێی پێوهرهكانی كۆنوانسیۆنی ژنێڤ به ناچار و لە ژێر گوشار لە شار و زێدی لە دایک بوونی خۆی دوورکەوتبێنەوە و هەڕەشەی زیندان و ئەشکەنجە و زۆر جار سووکایەتی جەستەیی و ئێعدامی لە سەر بێت، كه واته به پێی ئهم مانایه پهنابهر به كهسێك ئهگۆترێت كه به هۆكاری نهتهوه، ئایین و بیر و باوهڕی سیاسی یان ئهندامهتی رێكخراوێكی سیاسی ناچار ئهبێت ژیانی پهرتهوازهیی و غۆربهت ههڵبژێرێت.
لە هەمان کاتدا کۆچبەر بە پێی مەیل و رەزامەندی خۆی و زۆر جار بۆ گۆڕانکاری بواری ئابووری خۆی و بنەماڵەکەی لە شاری خۆی بۆ شارێکی دیکە یان وڵاتێکی جیاواز کۆچ ئەکات و هیچ گوشار و هەڕەشەیەک لە سەر خۆی و بنەماڵەکەی نیە و تەنیا بۆ ڕێکخستنی ژیانێکی نوێ شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی بە جێ ئەهێڵێت و دواتر بە بێ هیچ کێشەیەک ئەگەڕێتەوە بۆ زێدی خۆی لێرەدا زۆر جار کۆچبەران ئەچنە جەستەی پەنابەر و پەناخواز و بە شێواز و مێتودی جوراوجۆر ڕوو ئەکەنە وڵاتە رۆژئاواییەکان و زۆر جار ئه مریکا و وڵاتانی ئه مریکای باکوور و ئۆسترالیا و هتد.
بە پێی دوایین ئامارەکان لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوو دا ڕێژەی پەنابەرانی دونیا و ئەوانەی لە زێدی نیشنەجێبوونی خۆیان دوورکەوتوونەوەتەوە گەیشتووەتە زیاتر لە ٦٨ ملوێن کەس کە زۆربەیان بە هۆی شەڕ و نائارامی لە وڵاتەکەیان یان بە هۆی هەڕەشەی ئایینی، نەتەوەیی، ڕەگەزی و پێوەندی لە گەڵ گرووپە سیاسیەکانی دژبەری وڵاتەکەیان لە ژێر گوشار و هەڕەشە دا ناچار بوون وڵاتەکەی خۆیان بە جێبهێڵن و ڕوو بکەنە وڵاتانی ئۆروپایی و ڕۆژئاوا.
کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران ۆ كێشه ى په نا به ران له توركیا
بە پێی سەرچاوەکان و دوایین ئامارەکانی بەردەست زۆرترین ڕێژەی پەنابەران و پەناخوازان لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بە تایبەتی لە وڵاتانی وەک ئەفغانستان،سوریا، عێراق، ئێران و سوومالی و چەن وڵاتێکی دیکەی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوینەوەن. هاوکات بۆ ماوەی چوار ساڵی ئازگار و بەردەوام وڵاتی تورکیا زۆرترین ڕێژەی پەناخوازانی لە ناوخۆی وڵاتەکەی ڕاگرتووە کە بە پێی دوایین ئامارەکانی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران تا کۆتایی ساڵی ٢٠١٨ وڵاتی تورکیا ٣.٥ ملوێن پەنابەری لە وڵاتەکەی دا ڕاگرتووە کە زۆرترین ڕێژە نزیکی ٢.٥ ملوێن کەس لەم ڕێژە جەماوەریسوریان کە بە هۆی شەڕ و نائارامی وڵاتەکەیان ناچار روویان کردووەتە وڵاتی دراوسێی خۆیان تورکیا، دوای وڵاتی سوریا پەناخوازانی ئەفغانی بە ڕێژەی ١٤٩ هەزار کەس لە پلەی دووهەم، عێراق بە ١٤٢ هەزار لە پلەی سێهەم و پەنابەرانی ئێرانی ٣٩ هەزار کەس کە ڕێژەیەکی زۆریان کوردن و لە کۆتایی دا وڵاتانی سوومالی و سوودان و چەن شوێنی دیکە ٥ هەزار پەناخوازیان نیشتەجێی تورکیایە.
ئامانجی سەرەکی لەوەی ئەو هەموو ڕێژە جەماوەرە لە هەموو دونیا ڕوو ئەکەنە وڵاتانی وەکوو تورکیا، یوونان، مالیزی، ئەرمەنستان و چەن شوێنی دیکە ڕۆیشتن بەرەو وڵاتێکی سێهەمە لە ڕێگای نوێنەرایەتی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری پەنابەران نیشتەجێی ئەو وڵاتانە و دابینکردنی مافی پەنابەرایەتی لە ڕێگای ئەو ڕێکخراوە مافی مرۆڤیەوەیە بەڵام بە داخەوە لە ساڵانی دوایی دا ڕیکخراوی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان لە وڵاتی تورکیا هەموو ئیش و کار و چالاکیەکانی لەو وڵاتە داوەتە دەست ئیدارەی کۆچ و کۆچبەرانی وڵاتی تورکیا و ڕێژەیەکی زۆری پەنابەری نائۆمێد کردووە.
Iranian Refugee in Turkey; photo; public domain by Kaveh Taheri
زۆرترین ئەو کەسانەی ناچار ئەبن وڵاتەکەیان بە جێبهێڵن بە ڕێگای نایاسایی سنوورەکان ئەبەزێنن و ڕوو ئەکەنە وڵاتانی دراوسێی وەکوو تورکیا پێشتر نوێنەرایەتی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان دوای پشکنین و دیمانەیەکی کورت مافی مانەوەی کۆرت خایەنی دەرئەکرد بۆ ئەو کەسانەی داوای پەناخوازیان پێشکەش ئەکرد و دواتر دوای چەندین قۆناغ چاوپێکەوتن لە ئەگەری وەرگرتنی ئەو کەسانە لە لایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان مافی پەنابەرانی پێ دەبەخشرا و دۆسیەکەیان ئەچووە بەشێکی دیکە بۆ هەڵسەنگاندن و بەڕێکردنیان بۆ وڵاتی سێهەم و دابیکردنی ژیانێکی ئارام بۆ خۆیان وبنەماڵەکانیان.
داوبەدوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٦ زایینی ئه مریکا و هەڵبژاردنی دۆناڵد ترامپ بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە کۆمەڵێکی زۆر بەربەست خرایە سەر ڕێگای پەنابەران و وەرگرتنی دۆسیەی پەنابەران لە لایەن ئەو وڵاتەوە هەڵپەسێردرا. وڵاتێک وەکوو ئه مریکا کە پێش هاتنە سەر کاری سەرۆک ترامپ هەموو ساڵێک ڕێژەی ١٠٠ تا ١١٠ هەزار پەنابەری لە هەموو پەنابەران تەنیا لە وڵاتی تورکیا ئەگواستەوە ئەم ڕێژەی بۆ ماوەیەکی زۆر هەتا ئاستی سفر ڕاگرت و دواتریش بە پێی کۆمەڵێک ڕێنوێنی نوێ و مەرجدار لە دوایین ئامارەکانی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان ئەو ڕێژەی بۆ ئێرانیەکان گەیاندووتە ٥٠٠ کەس و بۆ جەماوەری وڵاتیسوریا ٢٠ هەزار کەس کە بە نێسبەتی ڕێژەی پێشووتر زۆر کەمە و بەرچاو ناکەوێت. دوابەدوای وڵاتی ئه مریکا وڵاتانی کانادا و ئۆسترالیا کە ئەوانیش زۆر بە قایمکاری پەنابەریان ئەگواستەوە ڕێژەی وەرگرتنیان هێنایە ئاستێکی زۆر نزم کە بەرچاو نیە.
دوابەدوای ئەوەی ساڵی ٢٠١٥ وڵاتی تورکیا سنوورەکانی ئاوەڵا کرد جەکاوەرێکی زۆر لە دەروازەی ئەم وڵاتەوە خۆیان گەیاندە وڵاتانی ڕۆژئاوایی ئۆرۆپا و زۆرترین ڕێژەیان لە ئاڵمان و فەرانسە و بریتانیا گیرسانەوە و نیشتەجێبوون هەر بۆیە ئەم ساڵانی دواییە و پێشتریش وڵاتانی ئۆروپایی وەکوو بەشدار لە گواستنەوەی پەنابەر لە ڕێگای کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بەشداریان نەکردووە تەنیا لە چەن کەیسێکی تایبەت نەبێت. هەر بۆیە رێکخراوی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان لە نێوان سەرسووڕمان و ناباوەڕی ڕێکخراوە مافە مرۆڤیە جیهانیەکان بەشێکی زۆری چالاکییەکانی خۆی سپاردە دەس ئیدارەی کۆچ و کۆچبەرانی وڵاتی تورکیا و بەشێکی زۆر کەمی بەرپرسانی کۆمیساریا تەنیا وەکوو چاودێرێک لە وڵاتی تورکیا ماونەتەوە و خۆیان لە هەموو کێشە و بابەتەکان دوور ڕاگرتووە. دیارە لەم نێوانەدا بەرپرسان و چاودێرانی ئیدارەی کۆچ و کۆچبەران بە پێی کەم ئەزموونی و قۆرسایی باری ڕیژەی پەنابەران هەم خۆیان و هەم زۆرێک لە پەنابەرانیان تووشی کێشە کردووە و بوارێکی ترس و دڵەڕاوکی لە نێوان پەنابەرانی نیشتەجێی ئەو وڵاتە جێگر بووە.
بە پێی هەواڵێکی ناوەندی هەواڵنێری ئاناتۆلیا ماوەیەک پێش ئێستا تەرمی ٨ پەنابەر کە پێدەچێت زۆربەیان هاووڵاتی ئەفغانستان بن لە چیاکانی سنووری ئێران و تورکیا لە ژێر بەفری تواوەی زستانی ڕابردوو دوزراوەنەتەوە و لێکۆڵینەوە لە سەر ناو و کەسایەتی ئەو کەسانە هێشتا بەردەوامە.
وەک ئاماژەمان پێدا زۆربەی ئەو کەسانەی روو لە وڵاتی تورکیا ئەکەن بە شێوەی نایاسایی و لە ڕێگەی سنووری نێوان ئێران و تورکیا لە ڕێگا چیا و کوێستانە سەرکەشەکانی ئەو وڵاتە دێنە ناو خاکی وڵاتی تورکیا و خۆیان بە پۆلیس و بەرپرسانی ئیدارەی کۆچبەرانی ئەو وڵاتە دەکەن کە بە داخەوە لەم دواییانەدا لە لایەن پۆلیسی ئەو وڵاتەوە تووشی دەمارگرژی و زۆر جار بەندکران و سننورداش کردن هاتوون. بە پێی سەرچاوەیەکی ماڵپەڕی هانا لە نزیکی شاری وان لە سەر سنووری نێوان هەر دوو وڵاتانی تورکیا و ئێران کەمپێکی پەنابەری بە ناوی کۆرۆباش سازکراوە کە نزیک بە ٢٠٠٠ پەنابەری ئێرانی و ئەفغانی و پاکستانی لە خۆگرتووە کە هاوکات لە خراپترین باری مرۆڤی دا ژیان بە سەر دەبەن و زۆربەی ئەو کەسانە ماوەی چەن مانگە لەو کەمپەدا بەند کراون لێپرسینەوەیان بۆ نەکراوە لە سەر دۆسیەکانیان و هەروەها بە پێی ئاماژەی ماڵپەڕی ناوبراو ڕێژەیەکی ٤٠٠ کەسی لە پەناخوازانی ئەفغانی دەستیان داوەتە مانگرتن و ماوەیەکی زۆرە نان و ئاویان نەخواردووە بەڵام بە داخەوە تا ئێستا هیچ هەوڵێک نەدراوە بۆ باشبوونی بارودۆخیان لە لایەن بەرپرسانی ئەو کەمپەوە
لە لایەکی دیکەش دوابەدوای هاتنەسەرکاری لایەنی ڕاستگەرا و سەرکەوتنی ئێسکات مۆریسۆن لە وڵاتی ئۆسترالیا ڕەوشی پەنابەران و پەناخوازان لە وڵاتە چووەتە ڕەوتێکی نالەبار و مەترسیدارەوە و بە پێی سەرچاوەکان لە کەمپەکانی دووڕگەی مائووس و نائۆرۆ هەتا ئێستا ١٠ کەس دەستیان داوەتە خۆکۆژی و هەوڵی کۆشتنی خۆیانیان داوە بەڵام تا ئێستاش دەوڵەتی ئەو وڵاتە و ڕێکخراوە مافی مرۆڤیەکان هیچ هەوڵێکی بەرچاویان نەداوە.
بە پێی هەواڵێکی دیکەی هەواڵنێری ئاناتۆڵی لە سەرەتای ئەمساڵی زایینەیەوە ڕێژەیەکی بەرچاوی ٢٠هەزار هاووڵاتی ئەفغانی لە وڵاتی تورکیا دەرکراون و هاوکات ڕێژەی ٣٥٠ هەزار هاووڵاتی سوریا بە هۆی ئائارامبوونی وڵاتەکەیان گەڕاوەنەتەوە بۆ وڵاتی خۆیان. لەم نێوانەدا بەڵام بارودۆخی ئێرانیەکان زۆر ناڕوون و نادیارە ساڵی ٢٠١٤ هاووڵاتی ئێرانی سەید جەماڵ حۆسەینی سەرنووسەری ماڵپەڕی مافی مرۆڤی هێرانا لە کاتێک دا بە فەرمیی مافی پەنابەری لە لایەن کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان پێدرابوو لە ئێۆ ئاپارته مانەکەی لە شاری نەوشەهیر لە ناوەڕاستی وڵاتی تورکیا تێرۆر کرا و هەتا ئێستاش بکوژ یان بکوژانی دۆسیەکەی نەدۆزرانەوە و کەیسەکەی لە لایەن پۆلیسی تورکیاوە تا ئێستا داخراوە. ئەم ماوە دواییانەش هاووڵاتیانی ئێرانی بە گشتی و کوردانی رۆژهەڵات بە تایبەتی لە بارودۆخێکی زۆر نالەبار و ناڕوون ژیان بە سەر دەبەن لە وڵاتی تورکیا لە لایەک هەڕەشە بۆ سەر خۆیان و بنەماڵەکانیان لە لایەن هێزە ئەمنییتەکانی ئێران بەردەوامە و لە لایەکی دیکەش بە هۆی کێشە و ئاڵۆزی دەوڵەتی تورکیا لە گەڵ کوردانی نیشتەجێی وڵاتەکەی مەترسی بەدی دەکرێت. باری ئابووری و دابەزینی نرخی لیری تورکی لە بەرانبەر دۆلاری ئەمریکی و قەیرانەکان ژیانی پەنابەرانی بە تەواوەتی ئاڵۆز کردووە سەرەڕای ئەوانەش ناڕوونی چارەنووسیان و نەبوونی مافە سەرەتاییەکان بۆ پەنابەران و ئەگەری دەرکردنیان خەوی لە چاویان زڕاندووە و دۆخەکەی زۆرتر ئاڵۆز کردووە.
زۆربەی ئەو بوودجە و داهاتانەی لە لایەن یەکیەتی ئۆروپا و کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوە مرۆڤدۆستەکان بۆ کاروباری پەنابەران بەڕێدەکرێت سەرفی هەڵبژاردنەکانی یەک لە دوای یەکی دەوڵەتی تورکیا و ڕێکخستنی ئاوسانی ئابووری وڵاتی تورکیا دەکرێت و پەنابەران بە تایبەت پەنابەرانی ئێرانی لە کەمترین مافەکانی خۆیان بێ بەشن و لە لایەکی دیکەش مافی کارکردن تەنیا بە ڕێگای نایاسایی هەیە و پەنابەران ناچار لە دۆخێکی زۆر نالەباری دوور لە یاسا بنەڕەتیەکانی مرۆڤایەتی زیاتر لە ١٢ کاژێر و بە نیوەی مەعاشی ئاسایی لە کارگەکانی بیناسازی تاقەت پڕووکێن دا چالاکی و کار ئەکەن. ڕۆژنامەنووسان و چالاکانی مافی مرۆڤ زۆر بە هێواشی و بە دوور لە چاوی حکوومەت چالاکیەکانی خۆیان بەردەوام ئەکەن و زۆر جار ڕێگریان لێکراوە بۆ بەردەوامی چالاکیەکانیان.
هەر وەک لە سەرەتای نووسراوەکەدا باسمان لێکرد بەشێکی زۆری پەنابەران تەنیا کۆچبەری ئابوورین و بۆ گۆڕانکاری لە ژیان و گوزەرانی بارۆدۆخی ئێستایان ڕوویان کردووەتە وڵاتی تورکیا بە هیوای ئەوەی دوای چەن ماوەیەک ڕوو بکەنە وڵاتانی ئۆرووپایی و ئه مریکا و کانادا و وڵاتانی رۆژئاوا کە بە خراپتربوونی دۆخەکە و ڕاگرتنی چالاکیەکانی هەناردەکردنی پەنابەر لە ڕێگای کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتیەکگرتووەکان بۆ وڵاتی ئەمنی سێهەم زۆربەیان بڕیاری گەڕانەوە ئەدەن و بە پێی سەرچاوەکان ئەم ماوە دواییە ڕێژەیەکی بەرچاو لە پەنابەرانی ئێرانی پاشگەزبوونەوە و گەڕاونەتەوە کە ئەوەش بووەتە هۆی بێ متمانەیی بەرپرسانی ئیدارەکانی کۆچ و کۆچبەران لە وڵاتی تورکیا و بڕوا و متمانەیان بە پەنابەرانی ئێرانی زۆر لاواز بووە یان بە تەواوی نەماوە و ئەوەش دۆخەکەی چەن هێندە نالەبار و ئاڵۆزتر کردووە. زۆر جاریش مەسەلەی جیاوازی ئایینی و کێشەکانی وەکوو ئامرازێک بۆ وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی کراوەتە داردەستێک لە لایەن کۆمەڵگای ئێرانیەوە و دواتر لە لێکۆڵینەوەکان دا نادروستی بابەتەکان دەرکەوتووە و ئاشکرا بووە کە خاوەن دۆسیەکان هیچ کێشە و گرفتێکیان نیە و تەنانەت بە ڕێگای یاسایی و بە پاسپۆرت لە وڵاتەکەیان دەرکەوتوون. هەموو ئەم گرفتانە و وەک ئاماژەم پێدا کەم ئەزموونی و بەرچاوتەنگی بەرپرسانی کۆچ و کۆچبەرانی وڵاتی تورکیا کارێکی وایان کردووە کە ئیش و کارەکان نەک بە کەمی زۆر جار هیچ نەچوونەتە پێشەوە و بارگرانی تەنیا لە شەر پەنابەران و بنەماڵەکانیان ماوەتەوە و دوای ساڵانێکی زۆری چاوەڕوانی و وەک ئاماژەمان پێدا زۆربەیان دوای وەرگرتنی مافی پەنابەری بە پێی پەیناننامەی ژێنێڤ هەموو ڕێسەکانیان لێ بووە بە خوری و چارەنووسیان ناڕوونە و هەرکات مەترسی پێشهاتەیەکی نوێ و چاوەڕوان نەکراو ئەکەن.
ههموو رۆژێ ههواڵی ده ست به سه ر كرانی كۆمهڵێكی بهرچاوی پهنابهر له شارهكانی ئێزمیر، ئێستهمبووڵ، باڵكسیر، ئهنكهره و شارهكانی سهر سنووری یوونان دهكهوێته بهر چاوی بینهرانی میدیاكان و ماڵپهڕه ههواڵنێریهكان بۆ دهربازكردنی ژیانی خۆیان و ماڵ و منداڵیان له قهیرانی توركیه و گواستنهوه بهرهو وڵاتێكی رۆژئاوایی بهڵام سهرهڕای ههموو گرفتهكان رێكخراوه مهدهنی و مافی مرۆڤیهكان و رێكخراوی كۆمیساریای باڵای نهتهوه یهكگرتووهكان بۆ ساتێكیش ههستیان نابزوێت و دڵیان به رهحم نایهت به پێی سهرچاوهكان تهنیا ساڵی 2015 له ڕهوتی كۆچی بهربڵاوی پهنابهران بهرهو ئۆروپا زیاتر له ده ههزار منداڵ بێ سهر و شوێن بوون و له بنهماڵهكانیان دابڕاون ههر وهها ئهم ماوه به هۆی داخرانی رێگا نایاساییهكانی نێوان ئێران و توركیه كومهڵێكی دیكهی پهنابهری ئێرانی، ئهفغانی و پاكستانی له رێگا ههورازهكان زۆر به سهختی و دوای ماندوو بوونێكی زۆر خۆیان ئهگهیهننه خاكی وڵاتی توركیا كه زۆربهیان له شاره سنوورییهكانی وهكوو وان و ههكاری له لایهن پۆلیسی وڵاتی توركیا دێنه گرتن و بۆ ماوهیهكی زۆر له كهمپه پهنابهرهییهكان ئهیانھێڵنهوه له خراپترین دۆخی ژیان و زۆر جار بۆ ماوهی چهند مانگ لێپرسینهوهیان لێ ناكرێت.
به پێی ههواڵێكی دیكهی ماڵپهڕی هانا كه زانیاری له سهر رةوشی پهنابهران ئهخاته بهر چاوی بینهرانی له ماوهی چهن مانگی ڕابردوو ڕۆژنامهوانێك و چالاكێكی مافی مرۆڤی به ناوی حهمید رهزا ئهمینی ناسراو به “ئاریۆ بهرزهن” له هاتنه ناو خاكی توركیا له نزیكی شاری وان له لایهن پۆلیسی كۆچبهری ئهو وڵاتهوه له كهمپی كۆرۆباش بهندكرا ید رهزا یان وه و زیاتر له ماوهی سێ مانگه هێشتا چارهنووسی ناوبراو نادیاره و له گهڵ ئهوهی بنهماڵهی ناوبراو داوای یارمهتیان له زۆربهی رێكخراوه مافی مرۆڤیهكان و هاوكات رێزدار جاوید رهحمان بهرپرسی تایبهتی نهتهوه یهكگرتووهكان بۆ كاروباری ئێران كردووه تا ئێستاش ناوبراو له كهمپی ناوبراو بهندكراوه و ئاكامی دیار نیه. زۆرن ئهو پهنابهرانهی ساڵانێكی زۆره ماڵ و نیشتمانی خۆیان به جێهێشتووه بۆ ئهوهی ژیانێكی ئارام و بێ كیشهیان بێت بهڵام تا ئێستاش ئاكامی دۆسیهكانیان نادیاره و منداڵهكانیان له خراپترین دۆخی گۆنجاو و له ڕهوشێكی تهواو نادیار دا باڵا دهكهن. به بێ ئهوهی داهاتوو و دوارۆژیان دیار بێت.
ده توانن به .فۆرمه تى پى دى اف ئه م نوستراوه دابه زێنن.
amin-khawaleh_Refugees in Turkey_05012019
دیمانه یه ك له گه ڵ عه تا زه رده شتی بهرپرسی جڤاتی زهردهشتیانی رۆژههڵاتی كوردستان
دیمانه یه ك له گه ڵ عه تا زه رده شتی بهرپرسی جڤاتی زهردهشتیانی رۆژههڵاتی كوردستان
ئاماده كردنی دیمانه : ئهمین خهواله – رۆژنامهوان و ههواڵنێر
٣٠ ی مانگى ٤ ی ساڵی ٢٠١٩ ی زایینى
ئهمین خهواله رۆژنامهنووس و ههواڵنێر
عهتا زهردهشتی : بنەماکانی ئایینی زەردەشتی له سهر سێ بناغەی سهرهكی : بیرۆكهی چاک، وتەی چاک و کرداری چاک پێك هاتووه، لە بەڕێوهبردنی ئەم سێ بناغهیە زەردەشتیهکان یەکتاپەرهستن و یەکتاپەرهستی بنەمای سەرەکی ئەم ئایینەیە.
عهتا رهحیمزاده ناسراو به عهتا زهردهشتی له ساڵی ١٩٧٥ زایینی له شاری سهقزی رۆژههڵاتی كوردستان له بنهماڵهیهكی نیشتمانپهروهر و كوردپهروهر له دایك بووه له سهرهتای ساڵی ١٩٩٨ زایینی رۆژههڵاتی كوردستانی به جێهێشتووه و بۆ پێشمهرگایهتی و خزمهت به نهتهوهكهی رووی كردۆته باشووری كوردستان و ماوهی ٢١ ساڵ پیشمهرگه و ئەندامی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران بووه و وهكوو ئهركێكی نیشتمانی خزمهتی به نهتهوهكهی كردووه. دوای دامهزرانی ناوهندی زهردهشتیانی كوردستان له شاری سلێمانی بە رێبهرایهتی كهسانێك وهكوو پیر لۆقمان و عەتا رحیمزادە پهیوهست ئهبێت به ڕیزی زهردهشتیانی كوردستان و دێته سهر ئایینی باب و باپیرانی و دواتر له ساڵی ٢٠١٥ زایینی ناوهندی جڤاتی زهردهشتیانی رۆژههڵات پێك ئههێنێت و به هۆی جیاوازی بیركردنهوهی له گهڵ ناوهندی زهردشتیانی كوردستان ئهو رێكخراوه به فهرمیی دائهمهزرێنێت و چالاكیهكانی وهكوو بهرپرسی جڤاتی زهردهشتیانی رۆژههڵات دهس پێدهكات و بهردهوام ئهبێت.
پرسیاری ١- وهكوو دهست پێك كاك عهتا تكایه بفهرمووی هۆی پێك هێنانی ناوهندی زهردهشتیانی كوردستان له كوێوه سهرچاوهی گرت و به ڕای جهنابتان چه بۆشاییهك بوو به هۆی گهشهكردنی ناوهندی زهردهشتیانی كوردستان ؟
وهڵام : لەسالی ٢٠١٣ دا کەسێک بە ناوی کاک لۆقمان پهیوهندی پێوە گرتم کە گوایە بابەتەکانی من دهبینێت و دهیانخوێنێتەوە و زۆری پێخۆشە کە پێکەوە کار بکهین ئەوە بوو دوای چهند جار پهیوهندی گرتن و تاوتوێکردنی ئایینی زەردەشتی باسیان لهوه كرد كه کوردستان لە جهوێكی خنكێنهری تەواو بەسەر دهبات چی بکهین دروست کردنی ناوندهندێكی زەردەشتیان لە کوردستان خەتەرێکی گهورە بوو بۆ ئێمە چونكه نەماندهزانی کە ئایا خەڵک پێشوازیمان لێ دهکات یان نا؟ دوای ١٤٠٠ ساڵ وروژاندنی ئاوهها بابەتێک بوێری دهویست بهڵام لە هەمان کاتدا پێویست بوو کە ئەم ناوندە درووست بێت، بە لەبەر چاوگرتنی ئاینێکی هێنراوە کە بە تەواوی دهستی بەسەر کولتورو فهرههنگ و مێژووی ئەم گەلە دا گرتبوو و لە رۆژههڵاتی ناوهراست بە تەواوی سەرلێشێواوی سیاسی و جۆغرافیایی وکولتوری لە مابهینی هەموو میللەتانی ڕۆژههڵاتی ناوین بەتایبەتی کوردستان داناوە بۆیە بە پێویستمان زانی ئێمە وهکوو نهتهوهی کورد راپەڕینێکی ئایینی و کولتووریمان هەبێت بۆ ئەوهی چی دیكه لاوانمان لە مێژوو و کولتور و ئایینی خۆیان دوور نەکەونەوە و فهرههنگ سازیهکی کوردی لە کوردستان پێک بهێنین ئەوە بوو بە تەواوی مهترسیكانیەوە کە بە تایبەت دهمانزانی حیزبە ئیسلامیهکان دژمان ڕادهوستن دهستمان بەم کارە کرد و بە بهشداری زۆربەی نوسەران و کورد پهروەران لە هەر چوار پارچەی کوردستان یەکەم کۆنفرانسمان لە شاری سلیمانی گرت و دوابەدوای ئەو کۆنفرانسە ناوهندی زەردەشتیانمان پێک هێنا. وهک بهشداری هەر چوارپارچەی کوردستان ئێمەش وهک رۆژهەلاتی کوردستان ئەنجومەنی زەردەشتیانی رۆژهەلاتمان پێک هێنا لەژێر ناوی ناوهندی زەردەشتیانی کوردستان لە ئاستی کارکردن دا و پیوهندی ناوهندی زەردەشتیان لە گەل دهوروبەری و وڵاتان بوو بە هۆی ئەوی کە ئێمە نەتوانین ههندێك پیوهندی قەبووڵ بکهین بۆ نموونە پیوهندی لەگەڵ ئێران و پیوهندی لە گەڵ ههندێك لایهن کە دژی جووڵانەوهی کورد کاریان کردووە هەوڵێكی زۆرمان دا کە ئەو جۆرە پێوهندیانە بێ كهڵكن و هیچ سوودێکی بۆ کورد نیە بهلام بە داخەوە گوێ بیستمان نەبوون. ٢ مانگ لە دروست بوونی ناوهندی زەردەشتیان تێدەپەڕی کە چهند کەسێک کە خەڵکی سلێمانی بوون بە ڕهسمی ڕایانگهیاند له ناوندەكهمان جیا بوونەوە هۆکارهكهیان بۆ ئەوە گێڕایەوە کە شەفافیت لە کارکانی ناوهند نیە وبڕیارەکان یەک لایهنهیه و لە ڕاستی دا ناڕوونی و هەرکەس بۆخۆی و تێکەڵاوی بە حیزب و بە حیزبیکردنی ناوهندی زەردەشتیان مهشروعیهتی لای ئێمەی رۆژهەلاتی نەما و بڕیارمان دا وهک رۆژهەلاتییهك سەربەخۆ کاربکهین و ئێستا وهک ئەنجۆمەنی زەردەشتیانی کوردستانی ئێران کار دهکهین و بە بڕوای من بەم جۆرە سەرکەوتنمان زیاترە.
پرسیاری ٢ – بنهماكانی ئایینی زهردهشت له سهر چیه و جیاوازی ئایینی میترائیزم له گهڵ زهردهشت له چی دا ئهبینن؟
وهڵام : بنەماکانی ئایینی زەردەشتی له سهر سێ بناغەی سهرهكی : بیرۆكهی چاک، وتەی چاک و کرداری چاک پێك هاتووه، لە بەڕێوهبردنی ئەم سێ بناغهیە زەردەشتیهکان یەکتا پەرستن و یەکتاپەرستی بنەمای سەرەکی ئەم ئایینەیە. ئایینی میترایی و ئایینی خۆری دوو ئایینی بەهێز بوون لەم ناوچەیە واتە کوردستان کاریان کردوە. زەردەشت هات و کەڵکی لەم دوو ئایینە وەرگرت و لە سەرچاوە باشەکانیان ئایینی مەزدایی و یەکتاپهرستی پێک هێنا، خۆریهکان یان خۆر پهرستەکان خۆریان بە سەرچاوهی بووژانەوی ژیان دهزانی بۆ نموونە کاتێک خۆر گهرمای خۆی دهنوێنێ هەموو گژو گیا لە خەوی زستانی هەڵدهستن و سرۆشت جوان دهکەن لە هەمان کات دا میتراییهکان میترایان بە نوێنەری خۆر دەزانی . زەردەشت هات ئاگری کرد بە نوێنەری ئاهورامەزدا، زەردەشت هات بە جێگەی خۆر پرستی ئاهوورامهزدای بە خەڵک ناساند کە ئاهوورامەزدا خۆی خوڵقێنەری خۆرە ومیترایشە. میتراییەکان میترایان بە نوێنەری مەخلوق و خۆر دزانی. زەردەشت ئەو ئەفسانە و خۆرافاتانهی کە لەو دوو ئایینەدا بوو لای برد و یەکتاپهرهستی جێگر کرد. کە ئاهوورامەزدا خوڵقێنەری هەموو بوونەوەرەکان و سروشتە، ئایینی زەردەشتی تەواوکەری تەواوی ئایینە کوردیهکانە. لە فەلسەفەی ئایینی زەردەشتی دهبینین کە عەقڵ گەرایی و جەهان بینی و ڕاست بێژی قسەی یەکەم دهکات بۆیە ئەم ئایینە دوای ٣٧٥٧ ساڵ ئێستاكهیش دهتوانین کەڵکی لێ وەربگرین بۆ کۆمەڵگا سازی و بەرەو پێش بردنی زانست و عیلم.
پرسیاری ٣ – وهكوو ههموو ئاگادارین زهردهشت له ناوچهی كوردنشینی میزۆپۆتامیا له دایك بووه و زمانی نووسینی ئهوێستاش ههر زمانی كوردیه بهڵام فارسهكان و پان ئێرانیستهكان ئهڵێن زمانی نووسینی ئهوێستا زمانی پههلهویه جهنابتان چۆن ههڵسانگاندنی جیاوازیهكان ئهكهن و ڕاتان له سهر بیر و بڕواكانی پان ئیرانیستهكان به ڕیبهرایهتی كوڕی شای پێشووی ئێران چۆن دهرئهبڕن ؟
وهڵام : بەڵێ زۆر ڕاستە زەردەشت لە ناوچەی کوردستان لە تهختی سولهیمان له نێوان شارهكانی تیکاب و ورمێ لەدایک بووە هیچ کەس ناتوانێت حاشا لە کورد بوونی زەردەشت بکات چون تەواوی بهڵگەنامهکان بە ئەوێستایشەوە دەرخەری ئەو ڕاستییهن کە زەردەشت کوردە. لەو سەردەمانهدا بابەتێک بەناوی نەتەوە وجوودی نەبووە، نەتەوە سازی یان دروست کردنی سنوور زادەی سەدەی نۆزدهههمه لە دایک بوونی دیموکراسی، کۆمۆنیستی، ناسیونالیستی، لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە زمانی پاڵەیی کە فارسەکان پێی دەڵین پەهلەوی هیچ پهیوهندیهکی بە فارسەوە نیە و لە بنەڕەتەوە کوردیە ئەوە وشەی پاڵەییه کە کردوویانه بە پەهڵەوی بۆ مەرامی سیاسی خۆیان لە هەمان کات دا عەرەبەکانیش بە پالەیی دهڵێن فەیلی، ئاترۆپاتێن یانی ئاگر و پایتخت کە ئێستا تورکەکان پێی دەڵێن ئازەربایجان لێرەدا بۆمان دەردەکەویت کە دراوسێکانی دەوروبەرمان بە هۆی نەبوونی میژوویان هاتوون لە بابەتەکانی کورد کەڵکیان وەرگرتووە. ئێستا بۆ ئەوهی جوان وردبینەوە کە ئێمەی کورد خاوهنی ئەو مێژووهین من چهند وشهیهک دەخەمە بەر باس بۆ ئەوهی بزانن هیچ پهیوهندیهکی بە فارسەوە نیە : ئاگر، ئاور، ئایر، ئاتر. ئەم وشانە هەموویان یەک بنهماڵهن بهڵام بە زاراوە جیاوازهكانی کوردی. گاتاکان، وتەکان، گوتەکان. ئەمانهیش وشەی کوردین بە زاراوە جیاوازهکان. لێرەدا شتێک بەناوی گفتەکان نابینین تا بڵێین پهیوهندی بە فارسەوە هەیە بۆیە کتێبی گاتاکانی زەردەشت سهڵمێنەری ئەوەیە کە کوردیە و زەردەشتیش کوردە. بە درێژایی مێژوو فارسەکان کەڵکیان لە مێژووی کورد وەرگرتووە بۆ دەسەڵاتی خۆیان و تەواوی ئەو بابەتانهی وهک مێژوو ناوی دەبەن کە گوایە ئەوان خاوهنین دوورە لە ڕاستی، ئێمەی کورد قەوم نین میللەتین، نهتهوهین بۆیە مافی خۆمانە داوای مافی ڕەوای خۆمان بکهین و نەمانههوێت لە ژێر دەسهڵاتی هیچ نەتەوهیهکی دیكه دا ببین، بۆیە فارسەکان دهبێت ئەوە بزانن ئهگەر زمانی کوردیان لێ وهربگیرێتهوه لاڵ دەبن، کوڕی شای ڕابردووی ئێران یان هەر کەسێکی دیكه ناتوانێت دژی مافی ئێمە بوهستێتەوە یان بیەوێت سەرۆکایەتی ئێمه بکات، ئێستا ئەوان هاتوون بە ناوی زەردەشتیهت بانگهواز بۆ خۆیان دەکەن، ئێمە دژی هیچ کەس نین بهڵام له ههمان كات دا دژی ئەو کەسە یان ئهو کەسانهین دهیانەوێت بە ناوی زەردەشتیەتەوە دهسهڵات بگرنە دهست خۆیان چۆنكه ئێمە باوهڕمان بەوهیه کە ئایین دهبێت لە سیاسەت جیاواز بێت.
پرسیاری ٤ – له ماوهی ئهم چهند ساڵه چالاكیهتان له ناوهندی زهردهشتیانی كوردستان هاتنهوه سهر ئایینی كۆنی زهردهشتی چۆن مهزهنده ئهكهن و به ڕای ئێوه چهنێك توانیوتانه له دڵی خهڵكی كوردستان جێگای خۆتان بكهنهوه ؟
وهڵام : من وهک خۆم کاتێک هاتمە ناو ئەم پرۆژەوە باوهڕم بەوە بوو کە میللەتێک ههتا نەبێتە خاوهنی ئایین و کولتووری خۆی هیچ کات نە بە مافەکانی دهگات نەك دهبێتە دەولەت، بۆیە هەمیشە هەوڵم داوە وهک تاکی خۆم ناسیۆنالیستێک بم. تهنها کار لە سەر کولتوور و ئایین وبابەتە کوردیەکان بکەم بۆیە ئەم رێگام هەڵبژارد، لە سەرەتادا زۆر لە ژێر گوشار بووین لە لایهن حیزبە ئیسلامییەکان، مەلاکان لە مزگەوت فتوای جۆراوجۆریان دەردەکرد تەنانەت لە لایهن توندڕەوانی سەلەفی هەڕەشەی کوشتنمان لێدەکرا بهڵام بەسەر ئەو هەموو گۆشارو و سهختیانهدا کۆڵمان نەدا بەردەوام بووین، داهاتێكی زۆر باشی بووە به ڕاستی کوردستان بۆشاییهکی گەورهی تێدا بوو ئەویش ئایینی زەردەشتی بوو کە ئێمە دوای ١٤٠٠ ساڵ خنكاندنی زیندوومان کردەوە ئێمە وهک زەردەشتیانی رۆژهەڵات کارهکانمان کرد بە شێوازی تهشکیلاتی و توانیمان لە لوڕێستان، لەکستان، کرماشان، ئیلام و سنە وپیرانشار و زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان نوینەرایهتی درووست بکهین کە ئێستا لە ههموو رۆژهەڵات ٢٤ نوێنەرایهتیمان هەیە خەڵکێکی زۆر بەدەم بانگەوازەکانمانەوە هاتوون بە تایبەتی لاوان، بۆیە دهتوانم بڵێم ئێمە لە تەواوی پارچەکانی دیكه سەرکەوتووترین و جهماوهری زیاتر هاتوونەتە ناو ریزهكانمانەوە و رۆژ لهدوای رۆژ جهماوهرێكی زیاتر پهیوهندیمان پێوە دهگرن و خۆمان چالاكیهكانمان بەسەرکەوتوو دهزانین. بهڵگهم بۆ سهڵماندنی وتهکانم ئەوەیە كه زەردەشتیانی باشوری کوردستان لە کوردستانێکی ئازاد کاردەکەن و بۆدجە و داهاتی تایبەت به خۆیان هەیە بهڵام ئێمە هیچ بۆدجهیهكمان نیە و هیچ حکوومەتێک پاڵپشتیمان ناکات هێشتا بەو ئیمکاناتەی زەردەشتیانی باشوور هەیانە بەقەدهر ئێمە سەرکەوتوو نین، ئەوە سهڵمێنەری ئەویە کە خەڵکی رۆژهەڵات زیندوون و بیریان كراوهتره بۆیە من شانازی بە تەواوی رۆژهەڵاتەوە دەکەم کە هەردەم پشتیوانی پاڵپشتی زانست و پێشکەوتن دەکەن، ئەنجومەنەکەمان ئاوارەیە بهڵام بە هۆی سەردەمیانە بیرکردنەوهی خەڵکی رۆژهەڵات سەرکەوتووە و من وهك خۆم داهاتوویهکی گهش دهبینم بۆ رۆژهەڵات.
پرسیاری ٥ – له كۆتایی دا بفهرموون بۆچی له ناوهندی زهردهشتیانی كوردستان جیابوونهوه و هۆكارهكانی چی بوون ؟ وههروهها ئاگادار بووین كه لهم دواییانه دا ناوی ناوهندهكهتان گۆڕی بۆ ناوهندی زهردهشتیانی كوردستانی ئێران بۆچوونتان له سهر ئهو گوڕینی نێوهڕۆكه چیه و هۆكاری له چی دا ئهبینن ؟
وهڵام : هەروەها کە لە یەکەم پرسیار باسی ههندێك بابەتی سەرەتایی وهك دروست بوونی ناوهندی زەردەشتیانی کوردستانم کرد لە گەل دامەرزاندنی ناوهندی زەردەشتیان بڕیار وا بوو کە هەر چوارپارچەی کوردستان نوێنهری خۆیان هەبێت لە ناوندی زەردەشتیان. ١- هەر پارچهیهکی کوردستان نوێنەری خۆی کارەکانی ئەو بهشە بکات. ٢- ناوهندی زەردەشتیانی کوردستان نابێت تێکەڵ بە حیزبایەتی بکرێت. ٣- پهیوهندیهکان دبێت ئاشكرایی تێدا بێت. ٤- پهیوهندیهکانی دەرەوە و ناوخۆ دهبێت ئەنجۆمەنی باڵا کە پێکهاتەی هەر چوار پارچەی کوردستانە بڕیاری لەسەر بدات ئەم خاڵانە و زۆر خاڵی دیكهش کەوتنە بەر باس و قەبووڵ کران دوای ماوهیەک کار کردن لە نیوان باشووریهکان ناکۆکی دروست بوو وچهند کەسێکیان لێ جیابوەوە و چوونە ڕیزی ڕێكخراوێکی نوێ بە ناوی یهسنا بهڵام چونكه حیزبایەتیان تێکەڵ کردبوو هەموو رۆژێک ناکۆکی دەکەوتە نێوانیان، هەر چهند ئێمە وهک رۆژهەڵاتیهكان چهندجارێک کهوتینە نێوانیانهوە و قسەمان لە گەڵ کردن کە بڕیاری سهرهكی ئێمە ئەوە بوو كه ناوهند تێکەڵاو بە حیزبایەتی نەکرێت بهڵام بەداخەوە ئهوان گویێان نەدا و دوای ماوهی ساڵێک ناوهندهكهیان پێک هاتبوو لە سێ حیزبی گۆڕان، یەکیهتی و پەکەکە. لە ڕاستی دا لەوە خراپتر ئەوە بوو روژهەڵاتیهکان کە دههاتن بۆ باشووری كوردستان و سەردانی ناوهندیان دەکرد دوای گهڕانهوهیان ئاگادار دهكراینهوە لەگەڵ رۆیشتنەوەیان بۆ رۆژهەلات ناوهندی ئهمنییهتی ئیتلاعات بانگی دەکردن بۆیە ئەنجومەنی زەردەشتیانی رۆژهەلات بریاری دا کە چی دیكه لە ژێر ناوی ناوهندی زەردەشتیانی کوردستان چالاكی نەکات و سەربەخۆیی خۆی ڕاگهیاند، لە ڕاستی دا ئێمە ئەو ناوهندە بە ناوهندی چوارپارچهی کوردستان نازانین و ڕهوایی نیە لای ئیمە بگرە لە رێگەی زەردەشتیت لایان داوە بۆ بەرژەوەندی تاکهكهسی یان حیزبێک کار دەکەن. گۆڕانكاری ناوی ئەنجۆمەنی زەردەشتیانی رۆژهەڵات بۆ ئەنجۆمەنی زەردەشتیانی کوردستانی ئێران، ئەوە بوو کە لە ئێستادا ئێمە وهک زەردەشتیانی رۆژهەڵات پێویستمان بە کاری دیپلۆماسی و خۆ نزیک کردنەوە لە زەردەشتیانی جیهانە بۆیە ئەگەر زەردەشتیانی رۆژهەلات خۆمان بناسێنین نامانناسن چۆنكه دولەتێکی کوردستان له ئێستادا بوونی نیە ههتا بزانن رۆژهەڵاتەکهی کوێیە، بۆیە بۆ کاروباری رێكخراوهیی ئەو ناوەمان هەڵبژارد بە تێکڕای دهنگی ئەنجۆمەنهكهمان و پێمان وایە بەو ناوهوە سەرکەووتووتر دهبین، کاتێک دهبینین لە باشور هیچ حسابێک بۆ رۆژهەڵات ناکرێت تەنانەت لە بوودجەی دیاریکراویش لە لایهن حکوومەتەوە دهبینین سێ حیزب داگیری کردووە کاتێک دهبینین کارهکانی دەرەوی وڵاتیان بۆ باشوری کوردستانە لێرەدا ناوی ئەنجۆمەنی زەردەشتیان به تهنیا خزمەت به چهند کەسێك لە باشوور دهکات بۆیە ناوی ئهنجۆمهنەکەمان گۆڕی کە ئەوان ئیتر نەتوانن بەناوی ئێمەوە کاربکەن.
ده قى ئه م نوستراوه ده توانن به فۆرمه تى پى دى اف له لینكى خۆاره وه دابه زێنن:
An Interview with Aatta Rahimzadeh_Zoroastrianism revival in Kurdistan
پەیامی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بە بۆنەی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ٢٧١٩ی کوردەواری
پەیامی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران بە بۆنەی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ٢٧١٩ی کوردەواری
١٤ی ڕەشەممەی ١٣٩٧
هاونیشتمانیانی خۆشەویست!
خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان!
سەرەتا و لە بەرەبەری هاتنی ساڵی نوێی کوردەواریدا، بەناوی “ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران”ەوە، پڕ بە دڵ پیرۆزبایی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ٢٧١٩ی کوردیتان لێ دەکەین.
ئێوە خەڵکی مافخوازی کوردستان هەموو ساڵێک سەرەڕای فشار و چاودێریی چڕی هێزە ئەمنیەتییەکانی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران، توانیوتانە نوێبوونەوەی ساڵ و ڕێوڕەسمە نەورۆزییەکان بکەنە دەرفەتێک بۆ خۆشی دەربڕین و بانگەوازی ویست و داخوازییە نەتەوەیی و ئینسانییەکانی خۆتان وەک نەتەوەیەک کە تا ئێستاش لە سەرەتاییترین ماف و ئازادییەکان بێبەش کراوە.
لە چەند ساڵی ڕابردوودا رێوڕەسمە نەورۆزییەکان لە کوردستان بە شێوەیەکی جیاواز لە هەمیشە بە پەیام و درووشم و هێمای تایبەتەوە بەڕێوەچوون کە نیشانەی بەرزیی ئاستی شعوور و هوشیاری نەتەوەیی و رێکخراوبوونی ئیرادەی گشتیی کۆمەڵگەی کوردستانە؛ بۆیە ئەمساڵیش پێویستە ڕێوڕەسمەکانی نەورۆز لە ئاستێکی بەرینتردا، بە ناو و دروشم و هێمای تایبەتەوە، یەکگرتووانە بەڕێوە بچن و بکرێنەوە بە دەرفەتێک بۆ گەیاندنی کۆمەڵێک مانا و پەیامی نەتەوەیی و شوناسخوازانە. بۆیە “ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران” هەر وەک لە لایەن کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانەوە چاوەڕوانی لێ دەکرا، لەم پێوەندییەدا یەکگرتووانە و لە سۆنگەی گرینگیدان بە زەروورەتی “یەکریزی” و “پێکەوەبوون” لە هەموو ئاست و بەستێنەکاندا، داوا لە خەڵکی کوردستان بە هەموو چین و توێژەکانییەوە دەکات:
١- رێوڕەسمەکانی نەورۆزی ئەمساڵ لە ژێر ناوی “نەورۆزی سەمای ئازادی”دا بەڕێوە بچن.
٢- با درووشمی سەرەکیی ڕێوڕەسمەکانی نەورۆزی ئەمساڵمان، “یەکریزی و هاوکاریمان، ڕەمزی سەرکەوتنمانە” بێت.
٣- لە ڕێوڕەسمەکاندا لە “جامانە، هەوری و گوڵی سوور”، کەڵک وەربگرین.
خەڵکی خاوەن هەڵوێستی کوردستان لانیکەم لە ماوەی تەنیا چەند مانگی ڕابردوودا زیاتر لە هەمیشە نیشانیان داوە کە یەكگرتووانە بەدەم بانگەواز و داوای هێز و لایەنە سیاسییەکانی خۆیانەوە دێن و چاوەڕوانیشیان – لە قۆناغی ئێستای خەبات دژ بە سیاسەتە دژیگەلییەکانی رێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران – یەکگرتوویی و پێکەوە بوونە. خەڵکی کوردستان بەرانبەر بە کردەوە دژیگەلی و تێرۆریستییەکانی رێژیم، مووشەکبارانی بنکە و بارەگاکانی حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لەسێدارەدانی سێ بەندکراوی سیاسیی کورد، زانیار و لوقمان مورادی و ڕامین حوسێنپەناهی، لە رۆژی ٢١ی خەرمانان و هەروەها بە بۆنەی ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکی لە ٢ی ڕەشەمەی ئەمساڵ، نیشانیان دا کە یەکگرتووانە بە گژ سیاسەتی دوژمنکارانەی رێژیمدا دەچنەوە و خاوەنداری لە خەباتی شوناسخوازانەی خۆیان دەکەن. بۆیە چاوەڕوان دەکرێ بە بۆنەی نوێبوونەوەی ساڵ و نەورۆزی ئەمساڵیشەوە، یەکگرتووانە بە وەڕێخستنی رێوڕەسمی گشتی و جەماوەری، خاوەندارێتی لە ماف و ئازادییە کلتووری و نەتەوەییەکانی خۆیان بکەن.
لەم پێوەندییەدا ئەرکی وتاربێژان، شاعیران و هونەرمەندانە کە نێوەرۆکی قسە و بابەت و هونەرەکەیان، تەژی بێت لە پەیامی یەکگرتوویی، نەتەوەیی و بەگژداچوونەوەی زوڵم و زۆری و سیاسەتە دژیگەلییەکانی رێژیمی کۆماری ئیسلامی. با لە ڕێوڕەسمە نەورۆزییەکانی ئەمساڵدا بە لەملکردنی “جامانە و هەوری” و بەدەستەوەگرتنی “گوڵی سوور” و بەرزکردنەوەی درووشمی “یەکڕیزی و هاوکاریمان، رەمزی سەرکەوتنمانە”، “سەمای ئازادی” بکەین و بیسەلمێنین کە لە وەدستهێنانی ماف و ئازادییەکانی خۆمان وەک نەتەوەیەک بەردەوام و شێلگیرین.
نەورۆز لە هەمووان پیرۆز بێت.
بەهیوای ساڵێکی پڕ لە دەسکەوت و سەرکەوتن بۆ بزووتنەوەی مافخوازانەی خەڵکی کوردستان.
ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران
١٤ی ڕەشەممەی ١٣٩٧
وضعیت حقوق بشر در ایران مرور سال میلادی ٢٠١٨، سازمان عفو بين الملل
وضعیت حقوق بشر در ایران مرور سال میلادی ٢٠١٨، سازمان عفو بين الملل
چەمران تا خامەنەیی.. وێنەیەك و پێنج چارەنووسی جیاواز
چەمران تا خامەنەیی.. وێنەیەك و پێنج چارەنووسی جیاواز
سالار حیسامی
٣ی مانگى مارچ ٢٠١٩
وێنەیەك(فۆتۆ)ی چەند هاوڕێ و هاوكار و بەرپرسی پلەباڵای ئێران لە دوای ڕووخاندنی رژیمی پاشایەتیی پەهلەوی و سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، زۆر سەرنجڕاكێشە! لە وێنەكەدا لە ڕاستەوە بۆ چەپ، هەر یەك لە “مستەفا چەمران، عەباس ئەمیر ئینتیزام، مەهدی بازرگان، داریووش فرووهەر و عەلی خامەنەیی” بە تەواوی دیارن.
ئەم وێنەیە بینەر تووشی ڕامانێكی قووڵ لە بارەی ژیاننامە و كارنامەی كار و بەتایبەتی چارەنووسی هەر یەكێكیان دەكا
حوسەین چەمران، (باوكی مستەفا چەمران) لە گوندی (چەمران)ی سەر بە شاری ساوە، بەرەو تاران كۆچی كردووە و مستەفای كوڕی كە بە (دكتـۆر چەمران) ناسراوە، ساڵی ١٣١٠ی هەتاوی لە تاران لەدایك بووە. ناوبراو دوای تەواوكردنی قۆناغی زانكۆ لە بواری ئەلیكتڕۆنیك و وەرگرتنی بڕوانامە لە زانكۆی تاران ڕووی لە ئەمریكا كردووە و لەوێ بڕوانامەی دكتۆرای لە فیزیكی پلاسما وەرگرتووە. دواتر بە پێچەوانەی پسپۆڕیی خۆی، ڕووی لە بواری سەربازی كردووە، لە میسر و لوبنان چەندین خولی بینیوە و یەكێك لە فەرماندەكانی بزووتنەوەی “ئەمەل” بووە. لە دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، لە یەكەمین خولی مەجلیسی شورای ئیسلامیی ئێراندا بووەتە نوێنەری خەڵكی تاران و لە دەستپێكی حوكمی جیهادی ئایەتوڵا خومەینی لە دژی گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، لە قەتڵوعامی خەڵكی ئەم كەرتە داگیركراوەی كوردستاندا دەستی بە خوێنی ڕۆڵەكانی ئەم گەلە بەش مەینەتەدا سوور كردووە، هەر بەو هۆیەوە، لەلایەن ئایەتوڵا خومەینی كە جڵەوداری حوكمڕانیی كۆماری ئیسلامیی ئێران بوو، خەڵات كراوە و پلەی وەزیری بەرگری پێ بەخشراوە، هەر لەو كاتەدا كە ئەو پۆستەی وەرگرتووە، زیاتر لە دوازدە هەزار كەسی لە هێزەكانی ئەرتەش دەركردووە و جارێكی دی خەڵات كراوە و بووەتە ڕاوێژكاری شورای باڵای بەرگری.. لەگەڵ هەڵگیرسانی شەڕی نێوان عێراق و ئێران، وەك فەرماندەیەكی باڵا و رێكخەری هێزەكانی ئەرتەش و سوپای پاسداران چووەتە ئەهواز و لە ٣١ی جۆزەردانی ١٣٦٠ی هەتاوی لە دێهلاویپە -ی سەر بە شاری (سووسنگێرد) بە هۆی پارچەیەكی گوللە خومپارەوە كوژراوە، كە پشتەسەری هەڵتەكاندبوو.
عەباس ئەمیر ئینتیزام، ساڵی ١٣١١ی هەتاوی لە تاران لەدایك بووە. دوای دامەزرانی كۆماری ئیسلامیی ئێران، بریكاری سەرۆك وەزیران و وتەبێژی دەوڵەتی مەهدی بازرگان بووە. دواتر بووەتە سەفیری ئێران لە ئەورووپا و هاوكات بۆ ئێران بانگهێشت كراوەتەوە و تۆمەتی هاوكاری و پەیوەندی لەگەڵ ئەمریكا و پیلانگێڕان لە دژی مەجلیسی شارەزایان(خبرگان) و دەربازكردنی بەرپرسانی رژیمی پاشایەتی و… هتد، دراوەتە پاڵی و بۆ ماوەی ٤٥٤ ڕۆژ لە ژووری تاكەكەسیدا ئەشكەنجە دراوە، یەكێك لە بكوژترین دادوەرە باڵاكانی دادگەی ئێرانی سزای لەسێدارەدانی بۆ دەركردووە، بەڵام بە هۆی هەوڵ و پشتیوانییەكانی موهەندیس بازرگان، حوكمەكەیان لە سێدارەدانەوە بۆ زیندانی هەتاهەتایی گۆڕیوە. دوای ١٧ ساڵ زیندان (١٣٥٨ تا ١٣٧٥) ئازاد كراوە، بەڵام دووساڵ دواتر(١٣٧٧) و پاش تیرۆركردنی(سەید ئەسەدوڵا لاجوەردی) كە بە دڕندەترین سەرۆكی زیندانەكانی كۆماری ئیسلامی ناسراوە، عەباس ئەمیر ئینتیزام لە وتووێژێكیدا لەگەڵ ڕادیۆ ئەمریكا، “لاجوەردی” بە “جەلاد” ناو برد و بەوەش جارێكی دی دەستبەسەر كرا و بۆ گرتووخانەی “اوین”یان گەڕاندەوە و تا ساڵی (١٣٨٥) یەكەم دانیشتنی دادگاییكردنی بەڕێوەنەچوو، لە ژێر ئەو هەموو گوشار و ئەشكەنجەدانەشی هەرگیز لە هەڵوێستی خۆی پاشگەز نەبووەوە، هەتا بە هۆی نەخۆشی و پەككەوتوویی ئازاد كرا و لە ٢١ی پووشپەڕی ١٣٩٧ی هەتاوی بە هۆی وەستانی دڵ لە ناو ماڵی خۆیدا كۆچی دوایی كرد.
مەهدی بازرگان تەبریزی، كە بە “موهەندیس بازرگان” و “بونیادنەری ڕەوتی ئیسلامگەرایی مۆدێڕن لە ئێراندا” ناسراوە، ساڵی ١٢٨٦ی هەتاوی لە تاران لەدایك بووە. ئەندامی بەرەی میللی و دامەزرێنەری بزووتنەوەی ئازادیی ئێران بووە. دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران، ئایەتوڵا خومەینی پۆستی سەرۆك وەزیرانی ئێرانی لە “دەوڵەتی كاتی”دا پێ سپاردووە. بازرگان هەر لە سەروبەری گەلپرسی بۆ حوكمڕانیی نوێ لە ئێراندا، لەگەڵ خومەینی زۆر جیابیر بووە.. ئەو پێشنیاری ناوی “جمهوری دموکراتیک”ی بۆ دەوڵەتی نوێ كرد، دواتر بە هۆی ناڕەزایەتی و بەرپەرچدانەوەی زۆری، ناچار بوو ناوەكە بۆ “جمهوری دموکراتیک اسلامی” بگۆڕێ، بەڵام ئایەتوڵا خومەینی وەك دوابڕیاردەری دەسەڵاتی حوكمڕان بە دەقی تۆماركراو گوتی: “تەنیا «جمهوری اسلامی» نە وشەیەك زیاتر، نە وشەیەك كەمتر..”! پێدەچێ ئەگەر ڕاوێژكارەكانی نەبان، وشەی “ایران”یشی قبووڵ نەكردبا، ڕەنگە پێی وابووبێ وەك چۆن كەسانی نزیك لە خۆی(بەهەشتی، مووسەوی ئەردەبیلی، رەفسەنجانی، خامەنەیی، باهونەر و مەهدی عێراقی) كە “حزبی جمهووری ئیسلامی“یان دامەزراندووە، دەوڵەتیش هەر بەو شێوە و شكڵ و ناو و قەوارەیە دادەمەزرێ!! بەگشتی بێ ئەزموونی خومەینی و كەسانی دەوروبەری لە دەوڵەتداری و سیاسەتدا، هۆكاری سەرەكی بووە بۆ ئەوەی بازرگان واز لەو حوكمڕانییە بێ سەروبەرە و پاشاگەردانییە بهێنێ، بەتایبەتی كە سەفارەتی ئەمریكا لە تاران لە لایەن تاقمێكی سەر بە خومەینی بە ناوی “دانشجویان پیرو خط امام” لە مانگی گەڵاڕێزانی ساڵی ١٣٥٨ی هەتاویدا دەستی بەسەردا گیراو و كارمەندەكانی بە دیل گیران.
وازهێنانی بازرگان لە دەوڵەتداری و گۆشەگیری و بێدەنگبوونی لە تاوانەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران، وای كردبوو، سەرانی كۆماری ئیسلامی ڕێزی بگرن و كاتێ لە ٣٠ی بەفرانباری ساڵی ١٣٧٣ی هەتاوی لە شاری زووریخ-ی سویس كۆچی كرد كە بۆ چارەسەری پزیشكی سەردانی ئەو وڵاتەی كردبوو، تەرمەكەیان هێنایەوە بۆ ئێران و لە نزیكیی مەزاری “فاطمه معصومه” لە شاری قوم بە خاكیان سپارد.
داریووش فرووهەر، ساڵی ١٣٠٧ی هەتاوی لە ئەسفەهان لەدایك بووە. لە تەمەنی ١٥ ساڵانەوە دوای ناسینی دكتۆر محەمەد موسەدق تێكەڵی سیاسەت بووە. لە سەردەمی رژیمی پاشایەتیی پەهلەوی زیاتر لە دە جار زیندانی كراوە و پتر لە ١٥ ساڵی تەمەنی لە گرتووخانەكاندا بەسەر بردووە. پاش دەرچوونی محەمەد ڕەزا پەهلەوی لە ئێران، فرووهەر لە 26ی بەفرانباری ساڵی 1357ی هەتاوی بۆ دیداری خومەینی چووەتە پاریس و پاش ١٦ ڕۆژ واتە لە ٢٤ی ڕێبەنداندا لەگەڵ خومەینی بۆ ئێران گەڕاونەتەوە. سكرتێری گشتی حزبی میللەتی ئێران و لە سەركردەكانی بەرەی میللی ئێران بووە. لە دەوڵەتی كاتیی مەهدی بازرگاندا وەزیری كار بووە و دواتر نوێنەری دەوڵەت بووە بۆ كاروباری كوردستان و لە یەكەم هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریی ئێراندا یەكێك لە پاڵێوراوەكان بووە، بەڵام بە هۆی بەرهەڵستكاری و ڕەخنەكانی لە بڕیار بەدەستانی كۆماری ئیسلامیی ئێران هەر زوو پەراوێز خرا، تەنانەت لە پاییزی ساڵی١٣٦٠ی هەتاویدا بۆ ماوەی پێنج مانگ زیندانی كرا و بە توندی ئەشكەنجە درا. بەڵام وەك هاوڕێیانی باسی دەكەن، بە هۆی ئەوەی لەگەڵ مستەفا خومەینی لە سەردەمی دەسەڵاتی پاسایەتی پێكەوە هاوزیندانی و هاوڕێی نزیك بوون، بە فەرمانی شەخسی ڕوحوڵا خومەینی لە زیندان ئازاد دەكرێ. بەڵام دوای كۆچی دوایی خومەینی هیچ پشتیوانێكی نامێنێ و ڕەخنەكانی لە سەر سیاسەتی چەوتی عەلی خامەنەیی و بەرنامەكانی حكومەت و داكۆكییەكانی لە ئازادیی ڕادەربڕین، ناوی داریوش فرووهەر دەخرێتە لیستی ئەو بەرهەڵستكارانەی كە بڕیاری تیرۆركردنیان درابوو. بەو جۆرە لە پاییزی ساڵی ١٣٧٧ی هەتاوی لە درێژەی ئەو بڕیارە تیرۆریستییەدا كە بە “قتلهای زنجیرهای” بەناوبانگە، داریوش فرووهەر و پەروانەی هاوسەری لە ناو ماڵی خۆیاندا بە زەبری چەقۆ كوژران. دوای ئەو كردەوە تیرۆریستییە عەلی خامەنەیی هەوڵی پاساوهێنانەوەی دا و بە “ڕەخنەگرێكی بێ مەترسی ” ناوی داریوش فرووهەری برد، كە گوایە شایانی كوشتن نەبووە! بەڵام تۆماری دەنگ و ڕەنگی هەیە كە دەبێژێ: “مرحوم فروهر، قبل از انقلاب دوست ما بود، اول انقلاب همکار ما بود، بعد از پدید آمدن فتنههای سال ٦٠ دشمن ما شد؛”!! واتە هاوڕێ و هاوكاری بووە، بەڵام لە پاش ساڵی ١٣٦٠ هەتاوی بووەتە دوژمن! دیارە لە فەرهەنگ و ئەدەبیاتی سیاسیی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا، دوژمنی وەلی فەقیهی ئێران واتە دوژمنی خودا، بۆیە كەمترین سزای مەرگە و ئەوە هیچ پاساوێ هەڵناگرێ…
سەید عەلی حوسەینی خامەنە، كە بە “سید علی خامنەای” ناسراوە، لە ناسنامەكەیدا رۆژی لەدایكبوونی بە ٢٤ی پووشپەڕی ساڵی ١٣١٨ تۆمار كراوە، بەڵام خۆی پێداگری لە سەر ئەوە دەكا، لە 29ی خاكەلێوەی ساڵی ١٣١٨ی هەتاوی لە شاری مەشهەد لە دایك بووە. ژیان و چارەنووسی خامەنەیی زۆر لەو چوار كەسایەتییەی دیكە جیاوازە، قۆناخی منداڵیی تەمەنی لەو پەڕی بێدەرتانی و هەژاریدا بردووەتە سەر، باپیرەی (باوكی باوكی) كە ناوی سەید حوسین بووە، ئاخووندێكی توركی بە ڕەچەڵەك ئازەری و دانیشتووی شاری نەجەف-ی عێراق بووە، سەید جەواد-ی باوكی لە نەجەف لەدایك بووە، دواتر گەڕاوەتە بۆ ئێران و لە مەشهەد گیرساوەتەوە. لەو شارەدا خۆی و خێزانەكەی لە خانوویەكدا ژیاون، كە تەنیا یەك ژوور و یەك ژێرخانی هەبووە. دواتر خەڵكی خێرخواز عەردێكیان لە نزیك ئەو خانووە بۆی كڕیوە و دوو ژووریان تێدا دروست كردووە. سەید جەواد لە هاوسەری یەكەمی سێ كچی بە ناوەكانی (عەلەویه، بەتوول و فاتیمه) هەبوو، كە هەموویان كۆچی دواییان كردووە، دوای كۆچی دوایی هاوسەرەكەی لەگەڵ (خدیجه میردامادی) ژیانی هاوسەری پێكدەهێنێ، بەرهەمی ئەو ژیانە هاوبەشە چوار كوڕە بە ناوەكانی (محەمەد، عەلی، هادی، حەسەن) و یەک كچ بە ناوی (بەدری) كە تاقانەی خێزانەكەیە و هاوسەری (شێخ عەلی تارانی)یە. دواتر باسی ئەم زاوایە دەكەین.
سەید عەلی خامەنەیی و هاوسەرەكەی ( مەنسوووره خوجەسته باقرزاده )، دوو كچ (بوشرا، هودا) و چوار كوڕیان بە ناوەكانی ( مستەفا، موجتەبا، مەسعوود، مەیسەم) هەیە، كە مەسعوود ناسناوی موحسین-ی هەیە. هیچ كام لەوانە لە ئێستادا نەك لە خانوویەكی یەك ژووریدا ناژین، بەڵكو كۆشك و تەلاری زۆر گەورە و موڵك و ماڵی بێ شوماریان هەیە.
عەلی خامەنەیی لە سەردەمی حوكمڕانیی دواپاشای ئێران چەندین جار لە لایەن ساواك (دەزگای هەواڵگری لە دەوڵەتی محەمەدڕەزا پەهلەوی) دەستبەسەر كراوە. تووشی هەوراز و نشێوی زۆر بووە. لە ساڵی ١٣٣٦ كە تازە بە تەمەنی یاسایی (١٨ساڵ – بە پێوەری نێودەولاەتی نەك شەرعی) ڕووی لە شاری نەجەف كردووە، بەڵام دوای حەوت مانگ لە سەر بڕیاری باوكی گەڕاوەتەوە بۆ مەشهەد و لە حەوزەی عیلمییەی ئەو شارە و دواتر لە حەوزەی عیلمییەی قوم، درێژەی بە خوێندنی ئایینی داوە. دوای سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران و دامەزرانی كۆماری ئیسلامی لە یەكەم خولی مەجلیسی شورای میللی لە ساڵی ١٣٥٩ بووەتە ئەندام و لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریی ئێران لە خەزەڵوەری ساڵی ١٣٦٠ی هەتاویدا، لە كۆی ٤٦ پاڵێوراو ٤٢ ڕكابەریان بۆ لادا، بەو جۆرە بووە سێیەمین سەرۆک کۆماری ئێران، بەڵگەكان ئاشكرای دەكەن كە لەو كاتەدا ئایەتوڵا خومەینی سەبارەت بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمارییەكەی خامەنەیی گوتوویەتی: “ما از سر ناچاری چون آدم نداشتیم به ورود یکی از روحانیون به عرصەی اجرایی و انتخابات آقای خامنهای، رای دادیم، وگرنه هر زمانی که آدم صالح و مورد اعتمادی پیدا کنیم، ایشان باید به جایگاه اصلیش یعنی مسجد بازگردد. “
لە ٦ی پووشپەڕی هەمان ساڵ (١٣٦٠ی هەتاویدا) لە مزگەوتی ئەبووزەر-ی تاران بۆمبێكی چێندراو لە ناو ریكۆردەرێكی بەردەمیدا تەقییەوە، كە بە سەختی باڵێكی و سمتی برینداربوو، بەڵام لە كوژران ڕزگاری بوو، تا ئێستاش دەستی ڕاستی ئیفلیج و پەككەوتەیە..
بەڵگەكان خامەنەیی بە كەسێكی ترسنۆك و هەڵهاتوو لە بەرەی شەڕ پێناسە دەكەن. لەو بوارەشدا هێما بۆ ئەوە دەكەن كە كاتێ خامەنەیی ئیمام جومعەی تاران و نوێنەری خومەینی بووە لە شورای باڵای بەرگریدا، لە ساڵی ١٣٥٩ی هەتاوی سەردانی بەرەكانی شەڕی كردووە، بەڵام لە “كرخە كور” بە هۆی هێرشی قورسی هێزە سەربازییەكانی عێراق هەڵهاتووە و بەو پاشەكشەیەی لەشكری ١٦ی ئێران، سوپا و هێزەكانی سەربازیی ئێران تووشی سەدمە و شكستی گەورە بوون.
خامەنەیی دوای كۆچی دوایی خومەینی لە 15ی جۆزەردانی ساڵی ١٣٦٨ی هەتاوی لە حاڵێكدا خۆی پێداگری لەسەر ئەوە دەكرد، شیاوی وەرگرتنی پۆستی رەهبەری نییە، بە پشتیوانی ڕەفسەنجانی و چەند ئاخووندی پلەباڵا بووە دووەمین رابەری كۆماری ئیسلامیی ئێران و بەپێی ماددەكانی ١٠٧ و ١١٠ی یاسای بنەڕەتی (دەستوور)ی كۆماری ئیسلامیی ئێران، بەرزترین پۆستی وڵاتی هەیە و هاوكات فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێرانە و لە تەواوی تەمەنی خاوەندارێتی لەو پۆستەیدا، هەموو بەرهەڵستكارانی لە ناوخۆی وڵات ڕووبەڕووی سزای قورسی زیندانیكردن و لەسێدارەدان و دەستبەسەری لەناو خانووی خۆیان و جۆرەكانی دیكەی سزا كردووە، ژمارەیەك لە سەرانی ئۆپزیسیۆنیشی لە دەرەوەی وڵات بە تیرۆریستانی بەردەستی سپارد، هەتا هەناسەیان ببڕن، تەنانەت ژمارەیەك لە پشتیوانەكانی خۆی و ئەوانەی كە ئاسانكارییان بۆ كرد، پۆستی رەهبەری وەربگرێت، بەلاوەی ناون و ئەوەی بەتەواوی گوێڕایەڵی نەبێ، لە ئێراندا هیچ حیسابێكی بۆ ناكرێ، ئەوانەشی بڕیارەكانی خامەنەیی بە بڕیاری خودا، دوژمن و نەیارانیشی بە دوژمنانی خودا، دەزانن، وەك كوڕەكان و زاواكانی لە زەنگینترین مافیاكان و خاوەن سەرمایەكانی ئێرانن. لە ساڵی ٢٠٠٠ی زایینی كۆمیتەی پشتیوانی لە ڕۆژنامەنووسان لە لیستی دە دیكتاتۆری دژی ئازادی ڕادەربڕین لە جیهاندا ناوی خامەنەیی بڵاو كردەوە. تەنیا كەسێ كە زۆر دژایەتی خامەنەیی كردووە و لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات ( عێراق) و لە تەلەفزیۆنەكانی (سازمان مجاهدین خلق ایران) سەدان وتاری زبر و توندی لە دژی خامەنەیی داوە و بە ساق دەرچووە و نەكوژراوە، شێخ عەلی تارانی، زاوای خامەنەیی و هاوسەری بەدری خانمی تاقانە خۆشكیەتی كە ئێستا لە تاراندا بە ئازادی دەژی
تێبینی: وەك سەرچاوە بۆ زانیاری لە سەر ژیاننامەكان، كەڵكم لە https://fa.wikipedia.org وەرگرتووە.
